Doanh nghiệp đóng cửa, nhiều người thất nghiệp: Kinh tế Trung Quốc rơi vào vòng xoáy suy thoái
- Thẩm Việt
- •
Gần đây, trên các nền tảng xã hội như Douyin, WeChat Video, Kuaishou, rất nhiều bạn trẻ thất nghiệp than vãn, doanh nghiệp liên tục đóng cửa khiến họ rơi vào cảnh “không có cửa tìm việc” lần nữa; không ít chủ doanh nghiệp cũng công khai than phiền về việc đơn hàng sụt giảm mạnh, dòng tiền căng thẳng, doanh nghiệp khó trụ nổi. Những tiếng nói từ tầng lớp cơ sở xã hội này phản ánh thực trạng kinh tế Trung Quốc đang xuống dốc nhanh chóng.
Kinh tế Trung Quốc đang trải qua thời kỳ tăng trưởng thấp hiếm gặp, thậm chí bị một số dư luận miêu tả là “kinh tế mất kiểm soát”. Ngày 15/9, Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc công bố số liệu kinh tế tháng Tám, tổng doanh thu bán lẻ hàng tiêu dùng tăng 3,4% so với cùng kỳ năm trước, thấp hơn tháng Bảy (3,7%) và là mức thấp nhất trong năm. Trang tin tài chính Caixin chỉ ra rằng, nhu cầu du lịch mùa hè giúp tiêu dùng văn hóa – du lịch phục hồi ngắn hạn; tuy nhiên, dù các chính sách “đổi cũ lấy mới” liên tiếp được triển khai, tốc độ tăng trưởng bán lẻ hàng hóa vẫn tiếp tục đi xuống, kéo theo toàn bộ sức tiêu dùng giảm sút.
Tại Côn Sơn, tỉnh Giang Tô, một chủ doanh nghiệp sản xuất linh kiện điện tử tên là Lý Vĩ (tên đã được thay đổi) cho biết xưởng của ông nhận được một số đơn hàng liên quan đến chính sách “đổi cũ lấy mới” trong dịp hè, nhưng chỉ duy trì được hai tháng, “Sau tháng Tám, đơn hàng bất ngờ sụt giảm mạnh, nhiều tuần liền gần như không xuất hàng, nhân viên buộc phải nghỉ việc”. Ông nói, có ba xưởng sản xuất gần khu nhà máy đã đóng cửa, một số đang rao bán nhà xưởng, quán ăn đầu ngõ cũng treo biển chuyển nhượng vì không có khách. “Tin tức nói kinh tế ổn định, tôi thấy tệ lắm rồi, không biết có trụ được đến cuối năm không. Nghe nói tình hình ở Quảng Đông còn xấu hơn.”
Theo báo cáo về tình hình kinh tế quốc dân ba quý đầu năm 2025 do Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc công bố ngày 8/10, GDP Trung Quốc ba quý đầu năm tăng khoảng 4,7% so với cùng kỳ năm trước, cao hơn quý hai nhưng thấp hơn mục tiêu “khoảng 5%” mà chính phủ đề ra. Báo cáo cũng chỉ ra rằng, tổng đầu tư tài sản cố định toàn quốc chỉ tăng 0,6% so với cùng kỳ, tốc độ đầu tư vào ngành sản xuất giảm xuống còn 2,1%, thấp nhất trong 5 năm qua. Ngoài ra, theo dữ liệu của bộ phận giá cả thuộc cục này, giá xuất xưởng của nhà sản xuất (PPI) đã giảm liên tiếp 15 tháng, phản ánh không gian lợi nhuận của doanh nghiệp bị thu hẹp liên tục.
Ngày 12/9, Quốc vụ viện Trung Quốc tổ chức họp thường vụ, một lần nữa nhấn mạnh việc “tập trung vào các vấn đề nổi bật của doanh nghiệp”, đồng thời đề xuất các khẩu hiệu như “kích thích sức sống đầu tư của khu vực tư nhân”. Tuy nhiên, những lời lẽ này xuất hiện lặp đi lặp lại suốt nhiều năm, song các biện pháp cải cách thực sự được thực hiện lại rất ít. Niềm tin của doanh nghiệp tư nhân vẫn thấp, môi trường huy động vốn và sự bất định của chính sách vẫn chưa cải thiện được. So với các lời lẽ chính trị trong phòng họp, lời nói của các chủ doanh nghiệp trực diện hơn — họ đã “không còn ảo tưởng”.
Học giả: Niềm tin sụp đổ, chính sách khó cứu vãn
Học giả kinh tế ở Bắc Kinh, Thiệu Phong (tên đã thay đổi) chỉ ra rằng, suy thoái kinh tế đã lan tới cả hai đầu doanh nghiệp vốn đầu tư nước ngoài và doanh nghiệp tư nhân, nhiều doanh nghiệp tư nhân chọn rút lui. “Lời xoa dịu của phía chính phủ đã không thể vãn hồi niềm tin,” ông nói, “Tháng Ba, ông Lý Cường cam kết tại Diễn đàn phát triển Trung Quốc rằng môi trường phát triển kinh tế tư nhân sẽ ngày càng tốt, nhưng thực tế thì không gian đã bị ép tới cực điểm. Từ tháng Ba tới nay, đóng cửa và sa thải lan ra khắp cả nước.”
Ông tiếp tục cho rằng, khi chủ doanh nghiệp chọn “không còn hy vọng”, các chính sách cũ trong “hộp công cụ” cũng khó đảo ngược xu thế xuống dốc. Việc kinh tế Trung Quốc có rơi vào đình trệ cơ cấu hay còn cơ hội hồi phục, phụ thuộc vào việc có thực sự nới lỏng kiểm soát, tái thiết niềm tin thị trường hay không. “Tôi không lạc quan,” ông nói, “Doanh nghiệp nhìn chung đều cảm thấy áp lực cầu ngoại giảm mạnh. Môi trường bây giờ còn tệ hơn thời kỳ thập niên 90. Có người quen tiếp cận Trung Nam Hải nói: Cậu đi không xa được nữa đâu, tốt nhất thế hệ sau nên rời đi sớm.”
Áp lực giảm phát tăng, xuất nhập khẩu đều đi xuống
Theo báo cáo giá cả tháng Chín của Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc, CPI giảm 0,4% so với cùng kỳ, PPI giảm 2,9%, áp lực giảm phát khá rõ rệt. Xuất khẩu cũng gặp khó, theo số liệu Hải quan công bố ngày 7/10, xuất khẩu tháng Chín tăng 3,9% so với cùng kỳ, thặng dư thương mại thu hẹp, tăng trưởng nhập khẩu chỉ 1,3%, cả hai đều thấp hơn dự kiến.
Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo mới nhất, tốc độ tăng trưởng GDP cả năm 2025 của Trung Quốc khoảng 4,8%, không chỉ thấp hơn mục tiêu “khoảng 5%” của chính phủ mà còn kém xa thời kỳ tăng trưởng nhanh hơn 10 năm trước.
Nhiều người ở Thượng Hải và Quảng Đông cho biết, việc doanh nghiệp ngoại rút lui, dân văn phòng bị giảm lương đã trở thành chuyện phổ biến, một số công ty nước ngoài chuyển dây chuyền sản xuất sang Việt Nam và Indonesia, “Nguyên tòa nhà văn phòng tối om vào buổi tối, quán cà phê cũng không còn khách.” Chị Lý, người từng làm cho công ty đa quốc gia tại Mỹ, lương năm 1,6 triệu nhân dân tệ (tương đương khoảng 5,9 tỷ VNĐ), do công ty rút khỏi Thượng Hải, giờ rơi vào cảnh thất nghiệp. Chị nói: “Tôi thê thảm lắm, vài năm trước mua ba hợp đồng bảo hiểm ở Hồng Kông, mỗi năm đóng phí 300.000 tệ, giờ phải báo hủy hai hợp đồng, ai nghĩ tới kết cục này.”
Chị Lý quê gốc Quý Châu, du học Mỹ thời trẻ, năm 2016 đến Thượng Hải làm ở công ty hóa chất, quản lý kinh doanh khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Giờ ngoài việc hủy bảo hiểm, chị còn phải trả lại phòng thuê. “Giờ tiền thuê nhà cỡ 20.000 tệ, tôi phải chuyển sang phòng nhỏ để tiết kiệm hơn.”
Khủng hoảng nợ bất động sản và làn sóng doanh nghiệp đóng cửa
Áp lực vĩ mô ngày càng tăng khiến bất động sản và sản xuất trở thành lĩnh vực xuất hiện khủng hoảng sớm nhất. Theo thống kê của Caixin, từ đầu năm đến nay, các doanh nghiệp bất động sản lớn lần lượt tiến hành tái cấu trúc nợ. Country Garden lỗ hơn 19,1 tỷ nhân dân tệ nửa đầu năm, Shimao tái cấu trúc nợ nước ngoài hơn 11 tỷ USD, Road King Property cũng xin tái cơ cấu. Nhiều chủ doanh nghiệp ngành vật liệu xây dựng và nội thất liên tục tự vẫn, trong ngành mô tả: “Nhà không bán được, không ai mua vật liệu, không ai lắp đặt nội thất.”
Chủ nhà máy vật liệu xây dựng ở Bảo Định, Hà Bắc nói: “Năm ngoái còn mở rộng nhà xưởng, năm nay nhà xưởng bỏ không. Công nhân nghỉ phân nửa, còn lại mỗi tháng chỉ làm vài ngày. Nhà máy này tôi mở gần 30 năm rồi, cũng sắp không trụ nổi nữa. Giá như tôi ra nước ngoài sớm vài năm thì tốt.”
Khi thị trường bất động sản đóng băng, sản xuất cũng chịu tác động dây chuyền. Ngày 4/9, một nhà máy kinh doanh xuất khẩu 13 năm ở Thâm Quyến là EOSIN tuyên bố đóng cửa. Thông báo của công ty nêu lý do khó khăn kinh doanh, hội đồng cổ đông ngày 29/8 quyết định giải tán trước thời hạn và lập ban thanh lý. Thông báo cũng chỉ rõ, quan hệ lao động với nhân viên chấm dứt ngay lập tức, lương sẽ trả qua chuyển khoản ngân hàng. Việc đóng cửa này khiến hàng trăm nhân viên mất việc.
Một tháng trước, trên WeChat và Douyin, không ít cư dân mạng phản ánh nhà máy bất ngờ ngừng sản xuất, chủ biến mất. Một người dân Chiết Giang nói, “Ngày mai bắt buộc đóng bảo hiểm xã hội, chủ làm liều bỏ đi, báo công an cũng vô ích.” Người khác nói, loại tình huống này thường bị coi là tranh chấp nợ, cảnh sát không thụ lý, và nhân viên chỉ còn cách khởi kiện ra tòa.
“Phồn vinh giả tạo” rơi vào thoái trào, mô hình kinh tế lâm vào thế bí
Học giả Bắc Kinh Tống Đào (tên thay đổi) chỉ ra rằng, sự phồn vinh trước kia của Trung Quốc thực chất là “phồn vinh giả tạo”. “Trung Quốc dựa vào xuất khẩu sản xuất để kiếm ngoại tệ, đồng thời lấy đi tài sản của người lao động để dùng vào xây dựng cơ sở hạ tầng, viện trợ nước ngoài và phát triển quân sự, một phần tiền cuối cùng chảy vào túi người có quyền.” Ông nói: “Giá nhà lao dốc, doanh nghiệp phá sản, nhà hàng đóng cửa, cốt lõi là dân chúng hết tiền rồi. Các quy định bảo hiểm xã hội bắt buộc áp dụng từ ngày 1/9 càng phơi bày đặc điểm bế tắc của mô hình kinh tế cũ.”
Chính sách bảo hiểm xã hội mới gây ra làn sóng đóng cửa liên hoàn
Ông Phùng, chủ doanh nghiệp ở Gia Hưng, Chiết Giang, nói rằng chỉ trong hơn một tháng qua đã nghe tin hàng chục nhà máy nhỏ vừa mở mấy năm đã đóng cửa, đa số là công ty sở hữu tài sản từ 20-30 triệu nhân dân tệ, nhiều công ty nợ lương vài tháng, chủ không đủ khả năng đóng bảo hiểm xã hội. Công nhân báo công an được thông báo đây là tranh chấp dân sự, chỉ có thể kiện ra tòa.
Ông bổ sung, hiện nay nhiều công nhân thà không có bảo hiểm xã hội chỉ mong được trả lương ngày để sống qua ngày. Ở Ôn Châu và Đài Châu cũng xảy ra tình trạng tương tự. Một công nhân nhà máy gia công giày ở Ôn Lĩnh, Đài Châu cho biết chủ từ nơi khác đã rời đi, nói “thật sự không đủ khả năng đóng bảo hiểm”. Nhà máy này nửa năm trở lại chỉ còn chi trả 70% lương, lương tháng Tám vẫn chưa trả, gây hoảng loạn cho công nhân.
Ông Bạch, chủ nhà máy ngoại thương ở Ôn Châu cho biết, nhu cầu quốc tế giảm mạnh khiến đơn hàng sụt giảm, “Có công ty giảm đơn hàng, có công ty bị chi phí bảo hiểm xã hội đè bẹp.” Ông còn nói, Mỹ tăng thuế, bỏ ưu đãi miễn thuế gói hàng nhỏ, kho hàng ở Nghĩa Ô bị tồn nhiều, “Giữa tháng này Mỹ còn tăng phí đối với tàu Trung Quốc, chi phí chúng tôi càng cao, giờ các mặt hàng xuất khẩu như thép, nhôm, hàng cơ khí ế ẩm.”
Mùa đông lạnh của ngành sản xuất, doanh nghiệp vừa và nhỏ không trụ nổi
Chịu sức ép chính sách và nhu cầu nước ngoài giảm, ngành sản xuất đang trượt dài. Ở Quảng Đông, ngành cơ khí cũng rơi vào cảnh khó khăn. Tháng Tám, nhiều công ty máy móc đóng cửa. Người trong nghề mô tả: “Thiết bị bán không được, chỉ bán theo tấn, hành lang nhà máy chất đầy máy móc cũ, không ai hỏi mua.”
Hai tuần gần đây, môi giới bất động sản ở Đông Quản rao bán nhiều nhà xưởng bị dọn sạch trên các nền tảng video, hầu hết bán nguyên tòa, giá từ vài triệu đến hai mươi triệu nhân dân tệ. Điều này cho thấy “công xưởng thế giới” Đông Quản đã hết thời, thay vào đó là các tiệm massage và quán bar nổi lên. Chủ doanh nghiệp Đài Loan, ông Hoàng, nói: “Nhà máy ở Đông Quản giảm còn khoảng một phần ba so với 10 năm trước, công nhân cũng bỏ đi, nên xưởng để trống. Những quán bar cũng chẳng ai tới, rồi cuối cùng cũng đóng cửa.”
Ngày 31/8, Công ty điện tử Huaxun ở Huệ Châu tuyên bố đóng cửa, doanh nghiệp tồn tại suốt 27 năm chấm dứt hoạt động. Công ty giấy Kaiyi vào đầu tháng Tám cũng ngừng kinh doanh, khoảng 300 công nhân đi đòi quyền lợi. Nhân viên tiết lộ, chi phí bảo hiểm xã hội hàng tháng lên tới 500.000 nhân dân tệ, mà lợi nhuận chỉ 200.000, “Quy định mới vừa đưa ra là không trụ nổi nữa.”
Tại nhà máy quang điện ở Diêm Thành, Giang Tô, nhân viên tên Lưu Cường (tên đã thay đổi) nói: “Năm ngoái làm ba ca liên tục, năm nay ca ngày còn không đủ việc.” Anh chỉ vào xưởng vắng người: “Ai cũng sợ mình sẽ là người bị cho nghỉ tiếp theo.” Nhiều doanh nghiệp quang điện vì để né rào cản thương mại nên đã chuyển dây chuyền sang Ấn Độ, Ả Rập Saudi. Lãnh đạo công ty Jinko Solar thừa nhận: “Không chuyển thì mất thị trường.”
Ngoài sản xuất, làn sóng sa thải còn lan sang các ngành khác. Chủ xưởng may ở Đông Quản nói: “Ngân hàng không dám cho vay, rủi ro quá lớn.” Công nhân nhà máy tỉnh miền Trung tên là Vương Cường nói: “Lương hay trễ, công việc chỉ khi nào có đơn mới làm, không có thì nghỉ.” Quản lý thị trường thương hiệu ở Bắc Kinh tên là Trần Huệ Mẫn nói: “Ngân sách giảm một nửa, thưởng cuối năm cắt, poster quảng cáo cũng phải cân nhắc lại.” Cô thẳng thắn nói, tinh thần của công ty đã xuống đến đáy.
Theo báo cáo khảo sát Quý III của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc đối với hộ dân thành thị, chỉ số thiên hướng tiêu dùng của người dân giảm còn 86,5, chỉ số niềm tin doanh nghiệp là 101,2, đều thấp hơn trước đại dịch. Trung tâm nghiên cứu Tài chính và Phát triển quốc gia khảo sát cho thấy, xu hướng tiết kiệm đạt mức cao nhất trong mười năm, tiền gửi hộ dân tăng gần 10 nghìn tỷ nhân dân tệ chỉ trong một năm.
Một bà nội trợ Thượng Hải tên là Lưu Ảnh nói: “Tiền vay mua nhà 8.000, tiền học thêm 3.000, chẳng dám tiêu linh tinh. Sau dịch càng phải thắt chặt.” Chi tiêu gia đình thu gọn chính là biểu hiện cụ thể của “tiêu dùng yếu” trong số liệu vĩ mô.
Chính sách và góc nhìn quốc tế
Ở góc độ chính sách, ngày 2/10, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc công bố giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với tiền gửi 0,25 điểm phần trăm, bơm ra khoảng 500 tỷ nhân dân tệ thanh khoản. Chính quyền địa phương tăng mạnh đầu tư cơ sở hạ tầng, ngành năng lượng mới và bán dẫn tiếp tục được ưu tiên hỗ trợ. Một học giả Đại học Bắc Kinh phân tích: “Trung Quốc đang trải qua ba cú sốc đồng thời: giảm đòn bẩy, giảm sản lượng, giảm hội nhập toàn cầu, đau đớn ngắn hạn là không tránh khỏi.”
Ngân hàng Thế giới và IMF dự báo kinh tế Trung Quốc năm 2025 tăng khoảng 4,5% đến 4,8%, Goldman Sachs và UBS đều giảm dự báo, cho rằng phục hồi tiêu dùng yếu hơn dự kiến, điều chỉnh bất động sản có thể kéo dài. So với Mỹ dù lãi suất cao vẫn duy trì tăng trưởng khoảng 2%, châu Âu yếu nhưng chưa suy thoái, kinh tế Trung Quốc dường như đã bước vào “giai đoạn suy giảm nhanh”.
Các học giả phỏng vấn cuối cùng đều chỉ ra, vấn đề kinh tế hiện tại của Trung Quốc đã vượt khỏi phạm vi giải quyết bằng chính sách ngắn hạn, thách thức thực sự nằm ở “tái thiết niềm tin” và “chuyển hướng cấu trúc”. Nếu tầng lớp quyết định vẫn dùng biện pháp hành chính thay cho cải cách thị trường, “mất kiểm soát” có thể trở thành “đình trệ”. Tương lai kinh tế Trung Quốc vẫn bao phủ bởi bóng tối bất định.
Xem thêm
Từ khóa kinh tế Trung quốc Bất động sản Trung Quốc
