Đồn Chí Hòa và kỳ vọng ngăn bước quân Pháp của triều Nguyễn (P2)

Trần Hưng
•
Thứ Ba, 06/12/2022

Nguyễn Tri Phương xây dựng đồn Chí Hòa thành Đại Đồn Chí Hòa, kỳ vọng biến nơi đây thành bức tường thành vững chắc ngăn quân Pháp tiến đánh Nam bộ.

Tiếp theo phần 1

Đồn Chí Hòa và kỳ vọng ngăn bước quân Pháp của triều Nguyễn (P1) — Quân Pháp tấn công đồn Chí Hòa (Kỳ Hòa). (Ảnh: Manhhai, Flickr)

Hệ thống Đại Đồn Chí Hòa

Đại đồn dài 3.000m, rộng 1.000m, được chia làm năm khu bằng nhau. Tường được xây bằng đất sét và đá ong, cao 3,5m, dày 2m với nhiều lỗ châu mai.

Mặt trên và mặt ngoài tường có trồng nhiều loại cây gai. Phía ngoài đồn là rào tre, nhiều mô đất, nhiều ao nước và vô số hố chông.

Đại đồn có 150 đại bác phòng thủ, nhưng đại bác bắn đạn bằng gang nên hỏa lực không mạnh như đại bác quân Pháp.

Đại Đồn lấy đồn Hữu va đồn Tả làm điểm tựa, với diện tích 3km², Nguyễn Tri Phương còn cho xây hàng loạt các đồn lũy khác nhằm bảo vệ cho Đại Đồn như đồn Thanh Lương, đồn Thuận Kiều, đồn Rạch Tra… các đồn lũy này kiểm soát một diện tích đến hàng trăm km², vây chặt quân Pháp vào trong

Nhà văn Phan Trần Chúc đã dẫn lời một vị tướng Pháp khen ngợi Đại Đồn rằng: “Thấy phương pháp dụng binh của Nguyễn Tri Phương, người ta phải tin rằng vị nguyên soái anh hùng của nước Nam đã biết phương lược xây dựng lối pháo đài tạm thời như Totleben ở Sébastopol, Denfert Rochereau ở Belfort, Osman Pacha trong trận Plevna”.

Sau này quân Pháp cũng nhận xét rằng: “Thành lũy của Nguyễn Tri Phương dựng mau như nấm mọc, hễ chỗ nào có lối đi là có ngay chiến lũy ngăn cản”.

Quân Pháp cũng có “Phòng tuyến các Chùa”

Trước tình thế này, giữa năm 1860 liên quân Pháp – Tây Ban Nha cũng xây dựng được phòng tuyến đối diện với quân Đại Nam chạy từ Sài Gòn đến Chợ Lớn, gọi là “Phòng tuyến các chùa”. Bắt đầu là chùa Khải Tường (Pháp gọi là chùa Barbet, nay là khu vực Trường Lê Quý Đôn), rồi chùa Ao (nay là khu vực Bộ Công an phía Nam), chùa Chuông (chùa Clochetons, Trường Hùng Vương, quận 5) và cuối cùng là chùa Cây Mai (sau gọi là đồn Cây Mai).

phong tuyen chua 1 — Đại đồn Kỳ Hòa (màu cam); Bốn ngôi chùa bị quân Pháp chiếm làm đồn lính (màu vàng) nhằm tạo thành “Phòng tuyến các chùa”. (Tranh: Wikipedia, Public Domain)

Pháp xây dựng phòng tuyến này nhằm ngăn chặn quân Đại Nam tấn công, đồng thời bảo vệ con đường xuất khẩu gạo từ Chợ Lớn đến cảng Sài Gòn. Pháp cũng đặt tại phòng tuyến các vũ khí hiện đại nhằm sẵn sàng đánh trả nếu quân Đại Nam tấn công.

Đại Đồn Chí Hòa quây chặt quân Pháp

Đại Đồn Chí Hòa đã vây quân Pháp ở Sài Gòn, nhưng vòng vây chưa thật chặt vì trước đó quân Pháp đã chiếm được đồn Cây Mai. Nguyễn Tri Phương quyết định đánh chiếm lại đồn này nhằm thắt chặt vòng vây.

Đồn Cây Mai do liên quân gồm 100 quân Tây Ban Nha và 60 quân Pháp đóng ở đây. Để tấn công vào đây quân Đại Nam đã huy động đến 3.000 quân tấn công và chiếm được đồn này.

Nhà văn Phan Trần Chúc mô tả rằng:

“Sau khi bao vây được quân Pháp, Nguyễn Tri Phương cho quân liều chết dưới mưa đạn để hãm đồn Cây Mai. Trong đêm 3 và 4 tháng 7 năm 1860, 3.000 quân của ông đã anh dũng chiếm được một đồn lũy do Đại úy người Tây Ban Nha Fernandez chỉ huy với 100 lính Tây Ban Nha và 60 lính Pháp. Trong tháng 11 cùng năm, quân Pháp lại tấn công dữ dội các pháo đài ở Gia Định nhưng quân nhà Nguyễn đã đánh lui được đối phương khiến quân Pháp bị thiệt hại”

Sau trận thắng này, với Đại Đồn Chí Hòa, quân Đại Nam hình thành thế trận quây chặt lấy quân Pháp. Vua Tự Đức tiếp tục ban thưởng khích lệ quân sĩ. Đại Đồn Chí Hoà trở thành niềm hy vọng của cả Triều đình và tướng sĩ có thể ngăn chặn quân Pháp ở Nam bộ.

Lúc này Phòng tuyến các chùa của Pháp có hỏa lực rất mạnh, Nguyễn Tri Phương dù có quân đông hơn nhưng không tập trung tấn công vì sẽ hao tổn rất nhiều binh sĩ. Dù vậy quân Đại Nam vẫn có những cuộc tập kích nhỏ. Ghi chép của quân Pháp cho thấy suốt 6, 7 tháng liền quân Pháp không nhận được tin từ Pháp.

Lực lượng hai bên

Về tương quan lực lượng 2 bên, lúc này phía liên quân Pháp – Tây Ban Nha chỉ có 800 quân nhưng được trang bị vũ khí và hỏa lực rất mạnh.

Quân Đại Nam ở Đại Đồn Chí Hòa có bao nhiêu thì các nguồn đều không thống nhất. Quân Pháp cho rằng quân Đại Nam rất đông nhưng các phân tích cho thấy người Pháp đã nói quá lên nhằm làm nhẹ thiệt hại khi tấn công Đại Đồn Chí Hòa. Nguồn sử liệu đáng tin hơn cho thấy quân Đại Nam có khoảng 15.000 quân (trong đó 10.000 là dân đồn điền ở đây gia nhập làm quân Nghĩa dõng, không được đào tạo và khả năng chiến đấu thấp; 2.000 quân chính quy triều đình; 3.000 quân địa phương và các nghĩa binh cùng tham gia chống Pháp).

Nhiều nhà nghiên cứu tỏ ý tiếc nuối vì với quân số đông hơn, lại có Đại Đồn vững chắc, nếu Nguyễn Tri Phương cho tấn công thì tất thắng, và Pháp sẽ không chiếm được Nam bộ. Tuy nhiên “Phòng tuyến các chùa” khiến việc tấn công chưa rõ được mất thế nào, mặt khác quân Pháp quyết chiếm Gia Định, nên sẽ có thêm quân đến. Nếu quân Đại Nam đã bị tổn thất nhiều thì sẽ gặp khó khăn về lực lượng để ngăn quân Pháp.

Một hạm đội 50 – 70 chiến hạm của Pháp đến Sài Gòn, nâng tổng số quân Pháp lên 5.000. Người Pháp quyết định chuẩn bị tiến đánh Đại Đồn Chí Hòa.

charner 1 — Tướng Vice-Amiral_Charner. (Ảnh: Wikipedia, Public Domain)

Quân Pháp đặt dưới sự chỉ huy của tướng Charner, chỉ huy trưởng lực lượng hải quân Viễn Đông, người vừa chỉ huy quân Pháp đánh bại nhà Thanh trong cuộc Chiến tranh Nha phiến lần 2, và cũng vừa được phong Huân chương Bắc đẩu bội tinh đệ nhất đẳng vào ngày 10/2/1861.