Chuyên gia: ĐCSTQ dùng “con bài đất hiếm” sẽ làm suy yếu vị thế độc quyền của chính họ
- Hàn Giang
- •
Ngay khi cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung dường như đã dịu xuống, Bắc Kinh bất ngờ tung ra lệnh hạn chế xuất khẩu đất hiếm mạnh mẽ nhất trong lịch sử, khiến chính quyền Trump cũng như thị trường toàn cầu bị sốc. Tuy nhiên, cựu kinh tế trưởng của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho biết với báo Epoch Times rằng đây thực chất là một chiến lược đàm phán của Trung Quốc. Ông chỉ ra rằng khi Trung Quốc (Đảng Cộng sản Trung Quốc, ĐCSTQ) dùng đất hiếm làm “con bài tẩy”, điều này thực ra sẽ làm suy yếu nghiêm trọng vị thế độc quyền của họ.
Ngày 9/10, Bắc Kinh đã áp dụng các biện pháp hạn chế nghiêm ngặt hơn đối với xuất khẩu đất hiếm. Các quy định kiểm soát xuất khẩu mới của Bộ Thương mại Trung Quốc đã có hiệu lực từ thứ Năm, yêu cầu các doanh nghiệp khi xuất khẩu sản phẩm có nguồn gốc từ Trung Quốc, dù chỉ chứa một lượng rất nhỏ đất hiếm, cũng phải được phê duyệt đặc biệt, bao gồm cả những sản phẩm do công ty nước ngoài sản xuất ở nước ngoài.
Ông Trump cảm thấy phẫn nộ về điều này. Ông đăng trên mạng xã hội: “Có vẻ như đây là một kế hoạch đã được họ chuẩn bị từ lâu, bắt đầu từ nam châm và các nguyên tố khác mà họ âm thầm tích trữ, hình thành một dạng độc quyền nhất định, ít nhất phải nói rằng đây là một động thái khá thâm hiểm và thù địch.”
Động thái chiến lược này nhằm chuẩn bị cho các cuộc đàm phán quan trọng trong tương lai
Cựu kinh tế trưởng IMF Kenneth Rogoff nói với báo Epoch Times rằng đây là một nước cờ chiến lược của Bắc Kinh nhằm chuẩn bị cho các cuộc đàm phán lớn sắp tới.
“Các cuộc đàm phán giữa ông Tập Cận Bình và ông Trump còn lâu mới kết thúc, thực ra mới chỉ bắt đầu. Một thỏa thuận thương mại thực sự thường mất hai đến ba năm để hoàn thiện từng chi tiết. Có quá nhiều vấn đề cần đàm phán. Bắc Kinh rất hiểu phong cách đàm phán cứng rắn của ông Trump, ông ấy thường tăng sức ép và đưa ra các đe dọa mới khi tưởng chừng sắp đạt được thỏa thuận, vì vậy họ đang học cách làm giống như ông ấy.”
Ông Kenneth Rogoff hiện là Giáo sư Kinh tế Quốc tế tại Đại học Harvard. Ông từng giữ chức Kinh tế trưởng của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) từ năm 2001 đến năm 2003. Ông là viện sĩ của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Mỹ và Viện Hàn lâm Nghệ thuật và Khoa học Mỹ, đồng thời trong nhiều năm liền nằm trong nhóm hơn mười nhà kinh tế học được trích dẫn nhiều nhất. Ông cũng là một kiện tướng cờ vua quốc tế.
Trong vài tháng gần đây, căng thẳng thương mại Mỹ – Trung dường như đã lắng dịu, những từ như “tan băng” và “đình chiến” dần xuất hiện nhiều hơn cảnh báo về “chiến tranh kinh tế”. Thế nhưng, lệnh hạn chế đất hiếm bất ngờ từ phía Bắc Kinh đã phá tan ảo tưởng hòa bình.
Ông Rogoff cho biết: “Tôi nghĩ giới lãnh đạo Bắc Kinh không tin rằng tranh chấp thương mại đã dịu lại. Họ nhìn thấy một tình trạng thuế quan cao, và các hạn chế vẫn kéo dài. Thậm chí chỉ một hai ngày trước, Tập Cận Bình và Trump dường như sẽ gặp mặt và cả hai đều chào hàng các con bài mặc cả của mình. Việc Trump nâng thuế lên 100% cũng nhằm tăng đòn bẩy đàm phán. Không ai tin rằng cuối cùng sẽ đúng như thế. Đàm phán gần như luôn trông rất khó khăn cho đến phút cuối cùng, tôi nghĩ chúng ta đang nhìn thấy điều đó. Hai bên đều đang thể hiện thế của mình, nhưng tôi không nghĩ kết quả cuối cùng sẽ giống như bây giờ.”
Rogoff còn phân tích động thái về đất hiếm như một nước cờ chiến lược.
“Nếu Bắc Kinh chỉ ngừng cung cấp cho Mỹ, Mỹ có thể sẽ thông qua các nước thứ ba để lấy đất hiếm, giống như Nga vẫn qua nước thứ ba để lấy linh kiện, hàng hóa. Nếu họ ngừng với tất cả các nước, đó sẽ là tuyên chiến với toàn thế giới, tôi không nghĩ họ sẽ làm như vậy. Vì thế tôi nghĩ đây là một chiến lược đàm phán.”
Ông nói, lãnh đạo Mỹ – Trung có thể sắp gặp nhau, đó sẽ là cuộc gặp rất quan trọng. Cả hai đều trình diễn điểm yếu của mình. “Bắc Kinh cũng có điểm yếu riêng, ví dụ kinh tế Trung Quốc vẫn còn rất yếu, thậm chí có thể tăng trưởng còn chậm hơn số liệu chính thức. Các vấn đề dư thừa xây dựng bất động sản và hạ tầng còn cần nhiều năm để xử lý. Trung Quốc gần như ở trạng thái giảm phát, có rất nhiều vấn đề.”
Quý II/2025, GDP Trung Quốc tăng trưởng 5,2% so với cùng kỳ năm ngoái, thấp hơn mức 5,4% của quý I. Dữ liệu tháng 6 cũng cho thấy người tiêu dùng chịu nhiều áp lực. Tốc độ tăng trưởng doanh số bán lẻ giảm từ 6,4% (tháng Năm) xuống 4,8% (tháng Sáu), là mức thấp nhất kể từ đầu năm. Giá sản xuất tháng Sáu giảm nhanh nhất gần hai năm trở lại đây. Dù đã có nhiều biện pháp hỗ trợ, thị trường bất động sản ảm đạm vẫn kéo lùi tăng trưởng kinh tế tổng thể; nửa đầu năm, đầu tư bất động sản giảm mạnh và giá nhà ở mới tháng Sáu giảm mạnh nhất 8 tháng.
Trung Quốc gặp phải đối thủ vô cùng cứng rắn
Ông Rogoff nói rằng trong các cuộc đàm phán thương mại với chính quyền Trump, Trung Quốc nhận ra mình đang đối đầu với một đối thủ vô cùng cứng rắn.
“Tôi thấy rất thú vị ở chỗ, ông Tập Cận Bình nói Trung Quốc sẵn sàng từ bỏ một số lợi ích mà nước này từng hưởng khi gia nhập hệ thống thương mại toàn cầu vào đầu thế kỷ này với tư cách là quốc gia đang phát triển. Nhưng khi đối mặt với Mỹ, Bắc Kinh lại thấy đây là một đối thủ rất cứng rắn. Vì vậy tôi cho rằng đây là một hành động mang tính chiến thuật. Tôi không nghĩ nó sẽ kéo dài, và cũng không tin rằng nó vẫn còn đúng sau một năm nữa.”
Lệnh hạn chế xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc lần này là khắc nghiệt chưa từng có. Một báo cáo nghiên cứu của Chứng khoán China Merchants viết: “Đây là lần đầu tiên chính sách kiểm soát xuất khẩu đất hiếm nhắc đến bán dẫn”, đồng thời bổ sung, động thái mới của Bắc Kinh đại diện cho “mức độ giám sát ở tầm cao mới”. Các nhà phân tích cho rằng quy định kiểm soát mới về xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc sẽ có tác động trực tiếp đến chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu, khiến hoạt động sản xuất chip AI và lưu trữ của các nhà cung cấp lớn của Mỹ và Hàn Quốc thêm phần phức tạp.
Rogoff nhận định: “Đây là một trong những đòn phản công đau đớn nhất mà Bắc Kinh có thể đưa ra, bởi đất hiếm được sử dụng rộng rãi trong thiết bị điện tử, quân sự và nhiều lĩnh vực khác. Dù tương lai nước Mỹ có thể tự sản xuất đất hiếm, hoặc các quốc gia khác cũng có thể khai thác, nhưng Trung Quốc vẫn nắm sức mạnh độc quyền rất lớn. Họ đã tìm ra điểm yếu của Mỹ.”
Tổng thống Trump từng tuyên bố trong cuộc chiến thương mại, Trung Quốc sẽ là bên chịu thiệt bởi giá trị xuất khẩu từ Trung Quốc sang Mỹ cao hơn nhiều so với chiều ngược lại. Nhưng phía Trung Quốc lại cố gắng chứng tỏ họ cũng có “quân bài” trong tay.
“Bắc Kinh đã đáp lại rằng không hẳn như vậy, bởi họ đang kiểm soát nguồn tài nguyên quan trọng mà các nơi khác khó có được. Điều này gây tổn thất lớn cho Mỹ. Tôi cho rằng Bắc Kinh đang cho thấy họ cũng sở hữu những quân bài thương lượng, Trump không phải là người nắm hết tất cả các lá bài.”
Tuy nhiên, ông Trump lập tức đáp trả. Ngày 10/10, ông đăng bài trên mạng xã hội rằng: “Từ ngày 1/11/2025 (hoặc sớm hơn, tùy theo hành động tiếp theo từ Trung Quốc), Mỹ sẽ áp thuế nhập khẩu 100% với Trung Quốc, cao hơn bất kỳ mức thuế hiện tại nào.”
Tuy nhiên, ông Rogoff cho rằng, động thái này có lẽ không đủ để khiến Trung Quốc chùn bước.
Ông nói: “Trong kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc, Mỹ chỉ chiếm khoảng 12% hoặc 13% thôi, Trung Quốc đã đa dạng hóa xuất khẩu. Nhưng Mỹ lại phụ thuộc rất lớn vào đất hiếm của Trung Quốc. Đây là một cuộc đấu trí. Tôi không biết kết cục sẽ ra sao, nhưng đây là cuộc đối đầu giữa hai nhà lãnh đạo cứng rắn, và cũng là hai quốc gia buộc phải tìm cách chung sống.”
Trung Quốc sẽ mất vị trí độc quyền
Để thoát khỏi cảnh bị Trung Quốc kìm kẹp, Chính phủ Mỹ đã bắt đầu đầu tư dài hạn để phát triển thị trường đất hiếm. Cho đến năm 2017, nước Mỹ vẫn chưa khai thác đất hiếm trong nước. Sau khi Bộ Quốc phòng Mỹ hỗ trợ tái khai trương mỏ Mountain Pass ở Nam California, hiện nay Mỹ chiếm 12% nguồn cung đất hiếm thô toàn cầu.
Ngoài ra, Mỹ đang chuẩn bị khai thác mỏ Elk Creek ở Nebraska, mỏ Bear Lodge ở Wyoming, mỏ Round Top ở Texas, một nhà máy thí điểm ở Colorado, liên hợp khai thác và nhà máy ở mỏ Bokan, Alaska và các nhà máy chế biến tại Texas và California.
Bộ Năng lượng Mỹ cũng tài trợ các cuộc thi nghiên cứu để phát triển sản phẩm năng lượng sử dụng ít khoáng chất đất hiếm hơn. Các công trình khai thác biển sâu, chiết xuất đất hiếm từ tro xỉ nhà máy điện và chất thải khai khoáng cũng cho thấy nhiều triển vọng.
Ông Rogoff nói, về lâu dài, Mỹ sẽ phát triển nguồn tài nguyên đất hiếm ở Mỹ, Chile, Argentina… và từng bước xây dựng chuỗi cung ứng riêng. “Nhiều nơi khác cũng có trữ lượng đất hiếm nhưng vì Trung Quốc bán hàng giá rẻ nên chưa từng khai thác. Bây giờ thì các dự án sẽ được xúc tiến.”
“Cuối cùng, Trung Quốc sẽ mất vị trí độc quyền. Nhưng hiện tại, Bắc Kinh vẫn nắm quân bài thương lượng rất mạnh.”
Nhưng Rogoff chỉ ra rằng về lâu dài, phía thất bại sẽ là Trung Quốc. “Tôi chắc chắn rằng, qua hành động này, Bắc Kinh sẽ làm suy giảm nghiêm trọng vị trí độc quyền của mình, bởi các quốc gia khác sẽ từng bước phát triển nguồn cung thay thế.”
Xem thêm
Từ khóa đất hiếm chiến tranh thương mại Mỹ Trung
