Mỹ: Bệnh nhân ghép thận tử vong vì người hiến thận nhiễm virus dại, do chồn cào

Thiên Vân
•
Thứ Ba, 09/12/2025

Một bệnh nhân tại Mỹ tử vong sau 5 tuần ghép thận vì quả thận hiến mang virus dại. Điều tra cho thấy người hiến tạng từng bị chồn hôi cào và đã nhiễm dại nhưng không được phát hiện trước khi hiến. CDC xác nhận đây là một sự cố cực kỳ hiếm, nhưng đặt ra yêu cầu siết chặt quy trình sàng lọc người hiến tạng tại Mỹ. Trong khi đó, quốc tế cũng đồng thời đặt ra những câu hỏi bỏ ngỏ về tính minh bạch cùng sức khoẻ nội tạng của ngành công nghiệp ghép tạng Trung Quốc.

Theo báo cáo của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (Centers for Disease Control and Prevention-CDC), vào tháng 1/2025, một bệnh nhân tại Mỹ — sau khi nhận quả thận được ghép — đã tử vong do nhiễm Rabies (bệnh dại). Đây là trường hợp truyền dại qua ghép nội tạng đầu tiên được xác nhận vào năm 2025 tại Mỹ.

Điều tra cho thấy, người hiến tạng (donor) — một người ở bang Idaho — đã bị một con skunk (chồn hôi) cào vào bắp chân khoảng 5–6 tuần trước khi chết. Người này sau đó phát bệnh thần kinh, rồi tử vong, được xác định là chết não và gia đình đồng ý hiến tạng.

Một mẫu mô sinh thiết (biopsy) từ quả thận mà donor chưa ghép — được lưu trữ — cho kết quả dương tính với virus dại (virus RNA của rabies). Đây chính là bằng chứng cho thấy virus dại đã có trong nội tạng trước khi ghép.

Người nhận thận bắt đầu xuất hiện triệu chứng khoảng 5 tuần (hay khoảng 51 ngày) sau ca ghép thận: run, yếu cơ, lú lẫn, mất kiểm soát bài tiết; khoảng một tuần sau đó — sốt cao, khó nuốt, sợ nước (hydrophobia) — là triệu chứng đặc trưng của bệnh dại ở người. Bệnh tiến triển rất nhanh; sau 7 ngày nhập viện bệnh nhân đã tử vong.

Ngoài thận, người hiến tạng còn hiến giác mạc cho 3 người khác. Ngay sau khi phát hiện vụ việc, các mô giác mạc được loại bỏ (explanted) và ba người nhận giác mạc tiếp nhận điều trị dự phòng sau phơi nhiễm (post-exposure prophylaxis, PEP) — gồm globulin kháng bệnh dại cùng vắc-xin dại — để phòng nguy cơ nhiễm. May mắn là đến nay không ai trong số họ phát bệnh dại.

CDC cũng rà soát, đánh giá rủi ro cho khoảng 370 người có thể tiếp xúc với người hiến tạng hoặc người nhận tạng — bao gồm nhân viên y tế, người nhà, người từng ghép giác mạc. Trong đó 357 người hoàn tất đánh giá; 46 người (khoảng 13%) được khuyến cáo tiêm PEP.

Như vậy: ca ghép — tử vong — do virus dại từ người hiến tạng là có thật, đã được xét nghiệm và xác minh.

Theo CDC, từ năm 1978 đến nay chỉ có 4 donor bị phát hiện truyền dại qua ghép, với tổng cộng khoảng 13 người nhận từng bị lây — và trong đó 7 người đã tử vong, 6 người sống sót (nhờ phát hiện và điều trị kịp thời).

Phản ứng quốc tế & báo chí

Sự kiện này cho thấy rủi ro hiếm gặp nhưng nghiêm trọng — nếu người hiến tạng từng tiếp xúc với động vật có thể mang virus dại, thì nên xem xét xét nghiệm virus dại hoặc theo dõi sát cho người nhận tạng.

Ngoài ra, đây cũng là sự kiện vạch trần lỗ hổng trong quy trình sàng lọc người cho tạng: hiện tại, những người hiến tạng thường được xét nghiệm các bệnh truyền nhiễm phổ biến (HIV, viêm gan), nhưng không có xét nghiệm định kỳ cho virus dại — do bệnh dại rất hiếm gặp ở người, quá trình chẩn đoán phức tạp và hiếm ai nghĩ đến.

Sau sự kiện này, CDC kêu gọi các đội ghép tạng nên cân nhắc lại rủi ro bệnh dại nếu người hiến có tiền sử tiếp xúc với động vật có nguy cơ (bị cắn/cào) — nhất là các động vật hoang dã như chồn hôi, dơi, cáo, gấu mèo, cùng những loài động vật có thể mang bệnh dại khác.

Trung Quốc, quốc gia đứng thứ hai sau Hoa Kỳ trong ngành công nghiệp ghép tạng tỷ đô liệu có xét nghiệm các bệnh truyền nhiễm trước khi cấy ghép nội tạng hay không?

1. Lịch sử phát triển ngành ghép tạng tại Trung Quốc

Trung Quốc bắt đầu ghép tạng từ thập niên 1970–1980. Đến những năm 1990–2000, số ca ghép tăng mạnh — khiến Trung Quốc trở thành một trong những nước có số lượng ghép tạng lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, Trung Quốc không có hệ thống hiến tạng tự nguyện quy mô lớn như các nước phát triển khác (Mỹ, châu Âu, Nhật Bản). Điều này dẫn đến câu hỏi tâm điểm gây tranh cãi quốc tế: Nguồn tạng số lượng rất lớn này đến từ đâu?

2. Tranh cãi chính: Nội tạng đến từ đâu?

Trong hơn 20 năm, Trung Quốc bị cáo buộc sử dụng:

(1) Tạng từ người bị cưỡng bức lấy tạng (forced organ harvesting)

Nhiều tổ chức quốc tế cũng đã cáo buộc chính phủ Trung Quốc cùng tầng lớp công an, nhân viên y tế đã bức hại những người tập luyện Pháp Luân Công chiểu theo nguyên lý Chân-Thiện-Nhẫn, nhóm dân tộc thiểu số Duy Ngô Nhĩ tại Tân Cương, cùng những nhóm tôn giáo khác bằng cách cưỡng bức lấy nội tạng của những người này khi họ còn sống, giúp ngành ghép tạng phát triển cực nhanh.

(2) Tạng từ tù nhân bị tử hình

Trước năm 2015, chính phủ Trung Quốc thừa nhận rằng phần lớn tạng dùng trong ghép đến từ tù nhân bị tử hình. Điều này bị quốc tế chỉ trích vì vi phạm đạo đức, thiếu tự nguyện, thiếu minh bạch.

3. Bằng chứng gián tiếp

Thời gian chờ ghép cực ngắn (vài ngày đến vài tuần) — trong khi ở các nước khác thường phải chờ vài tháng – vài năm.
Không có hệ thống hiến tạng tự nguyện đủ lớn để đáp ứng số lượng ca ghép.
Sự tăng trưởng “phi tự nhiên” của ngành ghép tạng, với số bệnh viện đủ điều kiện ghép tạng tăng nhanh bất thường.
Lời kể của nhân chứng: người từng bị giam giữ mô tả bị kiểm tra máu, siêu âm 2–3 tháng/lần mà không giải thích lý do.

4. Trung Quốc có xét nghiệm “các bệnh truyền nhiễm” trước khi ghép tạng?

Vấn đề trọng tâm nhất vẫn luôn là tính minh bạch trong hệ thống ghép tạng của Trung Quốc.

Trên giấy tờ, quy trình xét nghiệm của Trung Quốc tương tự như quy trình của Mỹ và châu Âu. Bản thân Trung Quốc cũng tuyên bố rằng họ tuân theo tiêu chuẩn này. Ngoài ra, để ca ghép tạng thành công, sức khoẻ nội tạng cùng chất lượng mô phù hợp giữa người cho và người nhận cũng cần được kiểm tra.

Tuy nhiên, trên thực tế, quốc tế vẫn đặt ra những câu hỏi còn bỏ ngỏ về những số liệu sức khoẻ của người cho và nhận cùng báo cáo ghép tạng mà Trung Quốc công bố:

Liệu rằng người hiến tạng có tự nguyện trao tặng nội tạng của họ hay không?
Liệu rằng người nhận tạng có mắc các bệnh truyền nhiễm sau khi cấy ghép hay không?

Trong khi đó, nhiều người nhận tạng là công dân nước ngoài bay sang Trung Quốc để ghép tạng đã chủ động che giấu danh tính. Nhiều quốc gia (Canada, Israel, Tây Ban Nha, Na Uy, cùng các nước phát triển khác) đã ban hành luật chống du lịch ghép tạng — đặc biệt cấm sử dụng nội tạng không rõ nguồn gốc. Điều này, khiến những công dân của những quốc gia kể trên sang Trung Quốc ghép tạng có thể vi phạm pháp luật.

Vì lẽ đó, nhiều tổ chức quốc tế nói rằng:

Không có đơn vị thứ ba kiểm toán độc lập ngành công nghiệp ghép tạng này.
Không ai ngoài chính phủ được tiếp cận đầy đủ dữ liệu. Đặc biệt, tình trạng sức khoẻ của những người nhận sau khi họ về nước như thế nào.

Thiên Vân, theo Scientific American, ScienceAlert, CDC (MMWR), The Straits Times