Ngày Nhân quyền Thế giới: Tình hình nhân quyền tại Trung Quốc tiếp tục xấu đi
Trước Ngày Nhân quyền Thế giới 10/12, nhiều địa phương ở Trung Quốc xuất hiện các vụ án tư pháp mới, liên quan đến công dân bất đồng chính kiến, các nhóm tôn giáo và những người bảo vệ quyền lợi. Dữ liệu được nhiều tổ chức nhân quyền công bố trong năm qua cho thấy không gian của xã hội dân sự và sinh hoạt tôn giáo đang bị thu hẹp. Trong giai đoạn 2024–2025, nhiều vụ án gây chú ý vì quy trình tố tụng không công khai, thời gian giam giữ bị kéo dài và thông tin liên quan không được tiết lộ.
Những năm gần đây, tình hình nhân quyền ở Trung Quốc cho thấy xu hướng siết chặt. Đầu tháng 12, nhà hoạt động bảo vệ quyền lợi tại Tín Dương, tỉnh Hà Nam là Hình Vọng Lực bị kết án 3 năm tù với tội “gây rối trật tự công cộng”, bản án phúc thẩm giữ nguyên và ông đã bị chuyển vào nhà tù thi hành án. Hình Vọng Lực nhiều năm qua quan tâm tới các vấn đề quyền lợi lao động; gia đình cho biết trong thời gian bị giam giữ, ông không thể liên lạc với bên ngoài.
Con trai ông là Hình Giám nói với phóng viên Epoch Times rằng trước đây ông Hình Vọng Lực từng bị giáo dục cải tạo (lao động cưỡng bức) một năm: “Lần này là lần thứ 5 ông bị kết án, tổng cộng thời gian ngồi tù đã lên đến 12 năm 8 tháng, chưa tính tới các hình thức giam giữ phi pháp, quản thúc tại gia và tạm giữ hành chính trước đó.” Anh cho rằng cách làm này thể hiện tính nhắm mục tiêu rất rõ, đồng thời khiến anh cảm nhận được sự kéo dài của sức ép mang tính xuyên biên giới.
Sau Phong trào Giấy trắng, nhiều thanh niên mất tích trong thời gian dài
Cùng lúc đó, những người tham gia các phong trào xã hội cũng phải đối mặt với truy cứu trách nhiệm về sau. Nhiều cơ quan truyền thông quốc tế và viện nghiên cứu chỉ ra rằng năm nay tòa án tại nhiều nơi ở Trung Quốc đã thúc đẩy các vụ án liên quan đến “Phong trào Giấy trắng”, một số người trẻ từng tham gia phong trào này năm 2022 đã bị truy tố hoặc được xử kín trong giai đoạn 2024–2025.
Một tình huống khác gây chú ý lâu dài là việc một số người tham gia hành động giơ tờ giấy trắng bị mất liên lạc trong thời gian dài. Một bạn trẻ ở Nam Kinh, được gọi là “Tiểu Phương”, nói với phóng viên Epoch Times rằng sinh viên Lý Khang Mộng của Học viện Truyền thông Nam Kinh, người từng tham gia giơ tờ giấy trắng, đã mất tích nhiều năm, đến nay vẫn bặt vô âm tín: “Chúng tôi luôn cố gắng dò hỏi tung tích của Lý Khang Mộng, cũng đã tới Học viện Truyền thông, nhưng đến giờ vẫn không tìm được người.”
Ngoài ra, một bài viết trên trang The Diplomat (Mỹ) tháng 11/2025 cho biết các vụ án tiếp nối Phong trào Giấy trắng tại nhiều nơi vẫn đang có diễn biến mới. Bài viết trích dẫn nhiều nguồn tin cho hay từ cuối năm 2022 đến nay đã có ít nhất hơn một trăm người tham gia bị bắt, một bộ phận trong số đó bị truy tố hoặc kết án trong giai đoạn 2024–2025. Những người am hiểu vụ án nói với phóng viên rằng sau khi bị đưa đi, người nhà rất lâu không nhận được thông tin gì về trình tự tố tụng tại tòa.
Có học giả ở nước ngoài trong các bài phân tích chỉ ra rằng quá trình xử lý các vụ án liên quan đến Phong trào Giấy trắng vẫn đang diễn ra ở nhiều địa phương, một số vụ án có dấu hiệu kéo dài về mặt thời gian.
Luật sư nhân quyền gặp rủi ro
Song song với các vụ án liên quan Phong trào Giấy trắng là sự quan tâm liên tục của cộng đồng quốc tế đối với tình cảnh của giới luật sư nhân quyền. Nhiều báo cáo nhân quyền ghi nhận luật sư bảo vệ quyền lợi Cao Chí Thịnh đã mất tích hơn 8 năm, đến nay không có thông tin chính thức về nơi ở và tình trạng sức khỏe của ông. Luật sư Hạ Lâm, từ sau khi bị kết án 12 năm vào năm 2016 vì nhận bào chữa các vụ án nhạy cảm, gần như hoàn toàn mất liên lạc với thế giới bên ngoài trong thời gian dài.
Một luật sư khác được các tổ chức quốc tế quan tâm là Dư Văn Sinh bị kết án ba năm tù với tội “kích động lật đổ chính quyền nhà nước”, hiện đang thụ án. Đầu năm 2025, ông từng có cuộc gặp ngắn với vợ là Hứa Diễm – vừa được trả tự do – và con trai, đây là lần đầu tiên trong hai năm qua gia đình được phép thăm gặp.
Tháng 7/2025, trong một tuyên bố chung, Tổ chức Ân xá Quốc tế và Tổ chức Theo dõi Nhân quyền cho biết kể từ đợt “đàn áp 709” nhắm vào giới luật sư năm 2015 (ngày 9/7/2015), các luật sư nhân quyền liên tục phải đối mặt với giam giữ, mất tích, quấy rối và kiểm tra giấy phép hành nghề mang tính hệ thống. Nhiều luật sư và người nhà phản ánh rằng trong năm qua môi trường hành nghề tiếp tục bị siết chặt, một số văn phòng luật sư bị yêu cầu tăng cường cơ chế lãnh đạo đảng, không gian nhận ủy thác các vụ án liên quan vấn đề công cộng bị thu hẹp đáng kể.
Một luật sư họ Lưu ở Sơn Đông, am hiểu cơ chế kiểm tra định kỳ chứng chỉ hành nghề, nói với phóng viên rằng áp lực đè lên giới luật sư ngày càng lớn, khiến nhiều người không dám tiếp nhận các vụ án liên quan vấn đề công cộng nữa. Ông nói: “Luật sư ở Thượng Hải từ lâu đã bị cấm nhận các vụ án nhạy cảm, nếu muốn nhận thì phải được phê chuẩn. Việc kiểm tra chứng chỉ hành nghề hàng năm tại Bắc Kinh, Sơn Đông, Hà Nam… cũng đã trở thành một phương thức gây áp lực.”
Ông còn cho biết: “Hiện nay nhiều vụ án phải được phê chuẩn mới được nhận ủy thác, nhất là các vụ án mang tính chính trị, như vụ bị cho là phỉ báng lãnh đạo, vụ liên quan giáo hội, vụ liên quan Pháp Luân Công, vụ liên quan bảo vệ quyền lợi… Nếu không làm theo yêu cầu của phía công an, tư cách hành nghề năm sau bất cứ lúc nào cũng có thể bị hủy bỏ, còn văn phòng luật sư cũng phải chịu áp lực từ phía chính quyền.”
Tôn giáo bị hạn chế, xử kín
Trong lĩnh vực tôn giáo, nhiều báo cáo giám sát nhân quyền chỉ ra rằng các nhóm tôn giáo như Cơ Đốc giáo, Pháp Luân Công… bị siết chặt hơn trong năm qua. Ngày 14/10/2025, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền ra tuyên bố cho hay đầu tháng 10 chính quyền Trung Quốc đã phát động chiến dịch phối hợp nhắm vào Hội thánh gia đình ngầm lớn là Hội thánh Sion, liên quan đến bảy thành phố gồm Bắc Kinh, Thượng Hải, Chiết Giang… Tuyên bố ghi nhận gần 30 mục sư, truyền đạo và tín đồ bị bắt giữ.
Hãng Thông tấn Trung ương Đài Loan (CNA) trích lại tin của Reuters cho biết ít nhất 18 mục sư lãnh đạo hội thánh đã bị chính thức bắt giữ, đối mặt với mức án cao nhất 3 năm tù. Tại thành phố An Dương, tỉnh Hà Nam, một mục sư thuộc hội thánh gia đình họ Lý nói với phóng viên rằng hội thánh của ông trong năm nay nhiều lần bị chất vấn, bị yêu cầu giảm số người tham dự nhóm họp và phải báo cáo trước hoạt động.
Ông nói: “Sinh hoạt tại gia chỉ cho phép người trong gia đình, người ngoài thì không. Cục an ninh quốc gia yêu cầu chúng tôi tới nhà thờ Tam Tự, nói rằng nhóm họp không đăng ký là nhóm họp phi pháp.”
Ngoài ra, Ủy ban Tự do Tôn giáo Quốc tế Hoa Kỳ ngày 25 tháng 3 năm 2025 công bố báo cáo thường niên, ghi nhận nhiều học viên Pháp Luân Công trong giai đoạn 2024–2025 bị bắt giữ hoặc bị kết án vì tổ chức tụ họp hay phổ biến tài liệu. Người nhà am hiểu các vụ án cho biết khi địa phương đưa người đi thường không xuất trình văn bản, thông tin về nơi giam giữ sau đó cũng rất khó tra cứu.
Một người khiếu kiện ở Cát Lâm, am hiểu các vụ Pháp Luân Công, nói với phóng viên: “Công an và tòa án đặc biệt căng thẳng trong việc xử lý các vụ Pháp Luân Công, thường xuyên xử kín, tuyên án kín. Chúng tôi ngay cả hỏi thăm cũng không được, mà cũng không biết lý do.”
Không gian ngôn luận bị thu hẹp
Trong các bản ghi chép của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, báo cáo nhân quyền của Bộ Ngoại giao Mỹ và các nhóm nghiên cứu, những vụ án liên quan ngôn luận tiếp tục xuất hiện trong năm qua. Nhiều cư dân mạng trong giai đoạn 2024–2025 bị tạm giữ hành chính vì đăng tải các bài viết liên quan vấn đề công cộng, trang China Digital Times cũng ghi nhận nhiều thông báo dạng này. Người nhà các đương sự nói rằng sau khi giam giữ, công an yêu cầu xóa tài khoản.
Một đương sự họ Lữ nói với phóng viên rằng tài khoản WeChat và Weibo của ông đã nhiều lần bị khóa: “Họ khóa của tôi bảy, tám tài khoản, về sau tôi không nói gì nữa họ cũng khóa tài khoản của tôi. Tuần trước lại khóa thêm một tài khoản, có lẽ là họ đã ghi nhớ kiểu máy điện thoại và địa chỉ IP của tôi.”
Ông nói, dù lãnh thổ Trung Quốc Đại Lục rất rộng lớn, nhưng không gian ngôn luận của công dân vẫn chịu áp lực liên tục: “Vài năm trước, nhiều người còn có thể than phiền trong nhóm chat, bây giờ thì không được nữa. Chỉ còn có thể nói xin chào, khỏe không.”
Theo các tài liệu do Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, Ủy ban Tự do Tôn giáo Quốc tế Mỹ, các viện nghiên cứu và các cơ quan nhân quyền của Liên Hợp Quốc công bố trong giai đoạn 2024–2025, tình trạng không gian xã hội dân sự bị thu hẹp, môi trường hành nghề của luật sư bị giới hạn, các nhóm tôn giáo bị kiểm tra, hoạt động của một số cộng đồng bị hạn chế và kiểm duyệt ngôn luận trên mạng được tăng cường vẫn đang gây nhiều lo ngại. Nhiều báo cáo cũng chỉ ra rằng thông tin về các vụ án mang tính chính trị khó tiếp cận, các trường hợp gây sức ép xuyên biên giới được nhắc đến trong các nghiên cứu liên quan.
Đánh giá của giới nghiên cứu
Học giả Lý Lập, người có nhiều năm nghiên cứu hệ thống pháp luật Trung Quốc, nói với phóng viên rằng các vấn đề nhân quyền trong năm 2025 vẫn tiếp tục xu hướng siết chặt, thiếu minh bạch trong thủ tục tố tụng trở thành tâm điểm tranh cãi. Ông cho rằng các sự kiện công cộng đang ngày càng được chuyển vào khuôn khổ xử lý bằng tư pháp, còn diễn biến tiếp theo vẫn cần tiếp tục quan sát.
Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng trong năm tới cần tiếp tục theo dõi không gian ngôn luận của công dân và những thay đổi trong hệ thống pháp luật.
Xem thêm
Từ khóa Ngày nhân quyền thế giới luật sư nhân quyền
