10 đại trí tuệ kinh điển lưu truyền ngàn năm của các bậc trí giả xưa (phần 1)

Trong 5000 năm văn hóa Trung Hoa, các bậc thánh hiền nhiều vô kể, người tài giỏi có khả năng và trí tuệ đặc biệt lại càng nhiều không kể xiết. Nếu nói rằng những vị thánh nhân tạo thành mặt trời thì những người tài giỏi có khả năng và trí tuệ đặc biệt chính là ánh trăng thay phiên nhau thắp sáng bầu trời của lịch sử Trung Hoa cổ đại.

Các bậc thánh hiền, trí giả ấy đã để lại rất nhiều những tinh hoa, những bài học và cũng là những cảnh giới nhân sinh cao cho thế nhân. Dưới đây là 10 đại trí tuệ kinh điển, cũng là 10 cảnh giới nhân sinh cao thượng được lưu truyền suốt hàng ngàn năm qua.

1. “Đại trí nhược ngu, vật thị thông minh”

“Đại trí nhược ngu, vật thị thông minh” ý chỉ người trí tuệ giả ngu, không cậy mình thông minh.

“Đại trí nhược ngu” là câu thành ngữ của Trung Hoa cổ đại. Câu thành ngữ này có nguồn gốc từ “Hạ Âu Dương thiếu suất trí sĩ khải” của Tô Đông Pha đời nhà Tống: “Đại dũng nhược khiếp, đại trí nhược ngu” là có ý nói rằng người có tài trí cao nhưng không để lộ tài năng, vẻ ngoài biểu hiện ra giống như một người ngu dốt nhưng thực ra lại là người trí tuệ.

Lão Tử nói: “Đại âm hi thanh, đại tượng vô hình” (Tiếng lớn nghe không thấy. Tượng lớn, không có hình) đều là có ý tứ này. Người có thể “đại trí nhược ngu” là người đã thông suốt, đã giác ngộ mới có thể làm được. Đây là thể hiện công phu và bản lĩnh của bậc đại trí.

Thời Chiến Quốc, đại tướng Vương Tiễn của nước Tần phụng mệnh dẫn quân xuất chinh. Trước khi xuất chinh, ông liền tấu lên Tần Vương thỉnh cầu được ban nhà cửa ruộng vườn.

Tần Vương nói: “Tướng quân cứ yên tâm xuất chinh, hà tất gì phải đam tâm như thế?”

Vương Tiễn đáp: “Làm tướng quân của đại vương, dù có công cuối cùng cũng không được phong tước, cho nên nhân dịp này, thần dám thỉnh cầu đại vương ban cho điền viên làm gia nghiệp cho con cháu sau này.”

Tần Vương nghe xong, cười lớn và đáp ứng thỉnh cầu của Vương Tiễn.

Vương Tiễn xuất quân đến Đồng Quan, lại phái sứ giả quay về thỉnh cầu được ban ruộng tốt. Tần Vương không những không tức giận mà còn đáp ứng một cách vui vẻ. Một thuộc hạ thân thiết của Vương Tiễn khuyên ông không nên tham lam và trọc giận Tần Vương như vậy.

Vương Tiễn không biến đổi sắc mặt, thẳng thắn nói với thuộc hạ: “Ta cũng không phải là người tham lam, chỉ là vì Tần Vương quá đa nghi. Hiện tại Tần Vương giao cho ta quản lý toàn bộ quân đội, thì trong lòng tất có bất an. Cho nên, ta hướng đến Tần Vương thỉnh cầu ruộng đất để lại cho con cháu thật ra là vì để Tần Vương an tâm thôi. Như thế, Tần Vương sẽ không hoài nghi ta có lòng tạo phản.”

2. “Đạm bạc điềm thích, minh tâm lập chí.”

“Đam bạc điềm thích, minh tâm lập chí” ý nói, điềm nhiên không màng danh lợi, tâm sáng lập chí.

“Đạm bạc minh chí” (Không màng danh lợi, định rõ chí hướng) là câu ra đời đầu tiên trong “Hoài Nam Tử: Chủ thuật huấn” của Lưu An, thời đầu Tây Hán.

Trong “Giới tử thư” của Gia Cát Lượng cũng có trích dẫn: “Phi đạm bạc vô dĩ minh chí, phi ninh tĩnh vô dĩ trí viễn” (Không đạm bạc thì không thể sáng cái chí, không yên lặng thì không thể nghĩ được xa). “Đạm bạc” là một loại tư tưởng cổ xưa của Đạo gia. Lão Tử cũng giảng: “Điềm đạm vi thượng, thắng nhi bất mỹ” (Điềm đạm là thượng sỹ, thắng cũng không đắc ý). 

Nếu như cái tâm của một người không thanh tịnh, ham muốn không giảm xuống thì sẽ khiến cho cái chí của người ấy không sáng tỏ kiên định. Người mà không an định thanh tĩnh thì không thể thực hiện được lý tưởng cao xa, cũng không chịu khó chịu khổ mà học được.

3. “Tích thủy xuyên thạch, quý tại kiên trì”

4. “Hậu tích bạc phát, dĩ nhu khắc cương”

“Hậu tích bạc phát, dĩ như thắng cương” ý nói, tích lũy nhiều dùng ít một, lấy nhu thắng cương

“Hậu tích bạc phát” nguyên là câu “Quân tử hậu tích nhi bạc phát”. Trong “Giá thuyết tống Trương Hổ” của Tô Đông Pha có câu: “Bác quan nhi ước thủ, hậu tích nhi bạc phát”. Ý nói rằng, đọc sách nhiều đến đâu cũng chỉ có thể chắt lọc tinh hoa mà giữ lại, tích lũy nhiều đến đâu cũng chỉ có thể dùng từ từ từng chút một.

Học tập hay làm việc đều là công việc gian nan, cần một thời gian dài chuẩn bị, tích lũy, chờ đợi thời cơ, còn phải không sợ thất bại mới có thể có thành tựu to lớn.

“Dĩ nhu khắc cương” ý nói dùng thái độ mềm mỏng, nhu hòa để đi đối đãi, khắc chế cái cứng rắn. Học thuyết của Đạo gia cũng là chủ trương thuận theo tự nhiên, vạn vật tương sinh tương khắc.  Không phải lúc nào cũng có thể dùng cái “cứng rắn” để đi giải quyết vấn đề, dùng “mềm mỏng, nhu hòa” mới thắng được.

“Hải nạp bách xuyên, bao dung hàm tàng”, ý nói biển có thể dung nạp nước của hàng trăm ngàn con sông, dung nạp được tất cả.

“Hải nạp bách xuyên” có nguồn gốc từ câu “Hình khí bất tồn, phương thốn hải nạp” trong “Tam quốc danh thần tự tán” của Viên Hoành, nhà Tấn. Lý Chu Hàn chú giải: “Phương thốn chi tâm, như hải chi nạp bách xuyên dã, ngôn kỳ bao hàm nghiễm dã”, ý chỉ biển cả có thể dung chứa nước của hàng trăm hàng ngàn con sông, có thể dung chứa được trăm ngàn sông nên mới thành ra to lớn. Ý muốn nói rằng, khoan dung, rộng lượng, ý chí phóng khoáng là biểu hiện của một người có tu dưỡng.

Lâm Tắc Từ (tướng nhà Thanh) cũng nói: “Hải nạp bách xuyên, hữu dung nãi đại, bích lập thiên nhận, vô dục tắc cương“, ý nói biển lớn dung nạp trăm nghìn dòng sông, tấm lòng bao dung mới có thể trở nên vĩ đại, vách núi nghìn trượng sừng sững, không mang dục vọng thì có thể giữ mình cương trực. “Hải nạp bách xuyên” là tư tưởng được đề cao trong suốt lịch sử hàng ngàn năm qua.

An Hòa (dịch và t/h)

Xem thêm: