Đạo trị quốc: Nguồn sạch nước tự trong, đại tín hành thiên hạ

Trong quan niệm truyền thống, Đạo gia giảng làm người phải “Chân”, cuối cùng tu thành chân nhân. Phật gia cũng dạy con người không được nói dối. Nho gia giảng “Tín”, lời một khi nói ra phải có sự thủy chung trước sau như một. “Tín” không chỉ là thước đo của tu dưỡng mà còn là tiêu chuẩn của chính nhân quân tử, là nguyên tắc xử thế cần phải có, cũng là đạo trị quốc của người cổ đại. Quân vương phải nghiêm cẩn tín nghĩa, phải “đại tín” thì mới được thiên hạ kính trọng.

Thời đầu những năm Trinh Quán triều đại nhà Đường, có người viết thư thỉnh cầu trừ bỏ nịnh thần. Hoàng đế Đường Thái Tông hỏi:

“Trẫm bổ nhiệm quan viên, là để họ trở thành những hiền thần. Theo khanh, làm thế nào phân biệt ai là nịnh thần?”

Người đã viết thư đó trả lời:

“Tâu bệ hạ, hạ thần ở nơi dân chúng, không biết rõ ai là nịnh thần trong cung. Nếu bệ hạ muốn biết, thì bệ hạ giả vờ nổi giận để thử lòng người. Nếu ai không sợ hãi mà đứng ra can gián, thì đó chắc chắn là người cương trực. Còn ai thuận theo mà a dua xu phụ thì quả nhiên là nịnh thần.”

Đường Thái Tông đem chuyện bàn với Phong Đức Di:

“Dòng nước chảy kia trong hay đục, ấy cũng là từ nguồn nước định ra. Quân vương ví như nguồn nước, trăm họ tựa như dòng. Quân vương tự thân làm điều giả dối, lại còn muốn triều thần công minh chính trực là sao? Đầu nguồn đã dơ bẩn, lại đòi có nước trong? Như thế không hợp đạo lý. Trẫm xưa nay vẫn cho rằng Nguỵ Vũ Đế giảo trá, nên tự trong lòng khinh bỉ ông ta lắm. Lấy lối hành xử đó làm gương sao được?”

Đường Thái Tông lại bảo người đã dâng thư:

“Trẫm vẫn mong lấy ‘đại tín’ làm phương châm cho hành xử trong thiên hạ. Không dùng ‘lừa dối’ để giáo hoá dân chúng. Lời của khanh dẫu có chỗ hay, nhưng Trẫm không thể làm theo được.”

Đến năm Trinh Quan thứ 17, Đường Thái Tông nói với triều thần:

“Trong Tả Truyện có viết ‘khứ thực tồn tín’ (bỏ miếng ăn để giữ chứ tín), Khổng Tử viết ‘dân vô tín bất lập’ (với dân chúng mà không giữ tín nghĩa thì không thể đứng được). Năm xưa khi Hạng Vũ đem quân tiến vào Hàm Dương là đã khống chế được thiên hạ rồi. Nếu ông ta biết đề cao ‘nhân lễ nghĩa trí tín’, thì sau này Lưu Bang làm sao đoạt nổi thiên hạ?”

Sử Ký của Tư Mã Thiên mô tả Hạng Vũ là bậc dũng giả, khoáng đạt, còn Lưu Bang thì có phần lưu manh, nhỏ nhen. Sở Bá Vương Hạng Vũ được gọi là Bá Vương, bởi vì ông đánh đâu thắng đó, nói về dũng lực và khả năng cầm quân thì không ai bằng. Hạng Vũ nổi lên từ Cối Kê, chỉ sau một thời gian ngắn đã vang danh thiên hạ. Ông đánh quân Tần, dìm thuyền, đập vỡ nồi nấu cơm, đốt lều trại, chỉ mang lương thực trong ba ngày, đánh 9 trận thắng cả 9, đại phá quân Tần. Tướng các nước chư hầu khi vào bái kiến, mọi người đều “quỳ gối xuống mà đi tới, không ai dám ngẩng lên nhìn”. Tuy nhiên sau khi diệt được nhà Tần, Hạng Vũ không giữ lời hứa với chư hầu, làm lòng người lìa tan. Cuối cùng chư hầu thiên hạ lao vào một cuộc tranh đoạt quyền lực, kết thúc bằng việc Lưu Bang diệt Hạng Vũ, lập ra nhà Hán.

Bình luận về lời bàn của Đường Thái Tông, Phòng Huyền Linh nói:

“Vẫn nói ‘nhân lễ nghĩa trí tín’ là ‘ngũ thường’. Trong năm cái đó, thiếu một cái là không được. Biết khéo dùng cho đủ, sẽ ích lợi vô cùng. Vua Ân đời nhà Trụ khinh mạn chê bai ‘ngũ thường’, sau bị Vũ Vương lấy mất thiên hạ. Hạng Vũ không giữ chữ ‘tín’, sau bị Hán Cao Tổ lật đổ. Quả đúng như lời hoàng thượng nói.”

Đăng lại có chỉnh sửa từ “Nguồn sạch nước tự trong, đại tín hành thiên hạ”
Đăng trên Minghui.org
Tác giả: Thanh Ngôn
Theo “Trinh Quán chính yếu”

Xem thêm:

• Đạo trị quốc: Nước nâng thuyền, nước cũng có thể lật thuyền
• Đạo làm quan thời xưa: Xử chặt chân người, người vẫn cảm ân

Mời xem video: