Nguyễn Văn Nghi: Vị quan làm thầy dạy cho 3 đời Vua

Sinh ra trong gia đình khoa bảng thời Lê Trung Hưng, Nguyễn Văn Nghi không chỉ đỗ cao Đệ nhất giáp Chế khoa năm 1554 mà còn trở thành bậc danh Nho hiếm có, làm thầy dạy liên tiếp cho ba đời vua Lê.

Thi đỗ “Đệ nhất giáp” chế khoa

Thời nhà Lê, họ Nguyễn làng Cổ Bôn phát đạt và có nhiều đời làm quan. Nguyễn Uyên làm Tri huyện, được phong Thái bảo. Con trai ông là Nguyễn Tứ làm Tham nghị Thái Nguyên, cũng được phong Thái bảo.

Năm 1515, Nguyễn Tứ sinh được người con trai là Nguyễn Văn Nghi. Sinh ra trong gia đình quan lại, Nguyễn Văn Nghi có điều kiện học hành tốt, lại chăm chỉ sáng dạ nên có tiếng là đứa trẻ thông minh.

Khoa thi năm 1554 thời vua Lê Trung Tông, Nguyễn Văn Nghi tham dự và đỗ cao thứ 2, Đệ nhất giáp Chế khoa xuất thân. Văn bia khoa thi này ghi chép rằng:

“Năm Giáp Dần niên hiệu Thuận Bình thứ 6 bắt đầu đặt Chế khoa, đích thân ra đề thi văn sách hỏi về đạo trị nước xưa nay.

Sai các quan Đề điệu, Tri Cống cử, Giám thí vâng mệnh khảo thí, trúng tuyển được 13 người, vâng mệnh dâng lên để Hoàng thượng ngự lãm, định thứ bậc cao thấp. Sắc ban cho bọn Đinh Bạt Tụy 5 người đỗ Đệ nhất giáp Chế khoa xuất thân, bọn Chu Quang Trứ 8 người đỗ Đệ nhị giáp đồng Chế khoa xuất thân. Cho dự yến tiệc và ban mũ áo, ơn vinh thật đầy đủ. Những người đỗ Chế khoa năm ấy vốn đều có tài kinh luân, cùng nhau đồng tâm hiệp lực, hiến kế vạch mưu, nhân tài nối nhau xuất hiện, dành dùng mấy đời cũng không hết”.

Làm thầy dạy cho 3 đời Vua

Vì là người đoan chính lại hiểu lễ nghĩa, Nguyễn Văn Nghi được Chúa Trịnh Kiểm tin tưởng giao cho làm Hiệu lý viện Hàn Lâm, giảng bài cho vua Lê Trung Tông.

Năm 1556, vua Lê Anh Tông lên ngôi, ông lại được giao giảng bài cho Vua. Sau đó ông giữ những chức vụ trọng yếu như Tả thị lang Binh bộ, Tống ký lục chính dinh.

Vua Anh Tông rất lười học lại ham uống rượu, Nguyễn Văn Nghi khi giảng sách đã cấm người hầu mang rượu cho Vua, chỉ khi Vua thuộc 1 trang sách thì mới được uống. Ban đầu Vua vẫn lười không chịu học, nhưng thèm rượu quá nên phải cố học cho thuộc để được uống, dần thành quen, từ một người lười học thành chăm chỉ hơn, đã có thể thuộc 2 trang. Rượu dâng cho vua Anh Tông vì thế còn được gọi là “rượu khuyến học”. Nguyễn Văn Nghi cũng sai người cho thêm nước vào rượu cho loãng để tránh Vua uống nhiều.

Năm 1573, vua Lê Thế Tông lên ngôi khi còn rất nhỏ. Khi Vua được 13 tuổi, Nguyễn Văn nghi lại được giao giảng dạy cho Vua kiêm thêm Đông các Học sĩ.

Vua Thế Tông giữ được hòa khí với chúa Trịnh Tùng cũng như các tướng lĩnh, nhờ đó mà quân Nam triều một lòng đánh bại nhà Mạc chiếm được Thăng Long, trong đó có phần dạy dỗ không nhỏ của Nguyễn Văn Nghi.

“Đại Việt sử ký toàn thư” nhận xét về vua Thế Tông rằng: “Vua tuổi còn thơ ấu, tin dùng huân thần, nên dẹp yên được kẻ tiếm nghịch, khôi phục được cơ nghiệp cũ, làm nên thái bình. Công trung hưng còn gì lớn hơn thế”.

Là thầy dạy liên tục của 3 đời vua Lê, Nguyễn Văn Nghi nhận được sự tin yêu của vua Thế Tông, nhưng không vì thế mà ông kiêu ngạo, ông luôn làm tròn bổn phận của mình. Ngoài ra ông còn có công lao khuyến học ở quê nhà, dùng tiền của mình giúp các Nho sinh nghèo khó nhưng hiếu học.

Tưởng nhớ

Khi Nguyễn Văn Nghi mất, vua Lê Thế Tông thương tiếc người thầy của mình, ban tước Thái bảo, thụy hiệu Phúc Khê tướng công, cùng 30 mẫu ruộng dùng thu lộc lo hương hỏa.

Dân chúng cũng thương tiếc lập đền thờ, các sĩ tử hay đến đền thờ của ông thắp hương mong học hành tấn tới thi cử đỗ đạt.

Văn bia đền thờ của ông chép rằng:

“Ông là bậc đại khoa, ngôi cao chốn triều trung, được khí thiêng của trời đất chung đúc, được tôn làm Phúc thần. Vinh hoa chồng chất, phúc đức cao dày. Phúc cho nước, phúc cho dân, phúc cho con cháu, phúc cho dòng dõi… công danh chói lọi, rạng rỡ muôn đời, con cháu được hưởng tiếng thơm lâu dài với dương thế”.

Sử gia Phan Huy Chú nhận định về ông như sau:

“Ông là bậc danh Nho đỗ cao, được ba Vua tri ngộ, sự nghiệp và tiếng tăm hơn cả các Nho thần đầu thời trung hung”.

Con cháu của Nguyễn Văn Nghi nhiều người đỗ đạt. Con trai ông giữ chức Binh bộ Thượng thư và được xem là bậc quốc lão của nhà Lê Trung Hưng. Cháu nội của ông là Nguyễn Văn Lễ đỗ Hoàng giáp làm quan cho Triều đình. Cháu ngoại là Lê Khắc Tuy làm Tri phủ Hà Trung.

Trần Hưng

Xem thêm:

• Trần Văn Trứ: Vị quan chính trực lại công bằng
• Thiên tượng hung hiểm và kết cục khác biệt của hai vị quân vương

Mời xem video: