Video ngắn gây tổn hại thân tâm trẻ vị thành niên như thế nào?

Trần Tuấn Thôn
•
Thứ Năm, 25/12/2025

Ngày nay, giới trẻ thường xuyên đắm chìm trong điện thoại hoặc mạng xã hội. Trong đó rất nhiều người thích xem các video ngắn trên những nền tảng như YouTube hoặc TikTok, gần như điện thoại không rời khỏi tay. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng thanh thiếu niên hoặc trẻ em xem video ngắn quá mức sẽ phải đối mặt với những tác động tiêu cực về cả thể chất lẫn tinh thần.

Giảng viên tâm lý học Katherine Easton của Đại học Sheffield của Anh viết trên trang The Conversation rằng, các video ngắn trên mạng đã chuyển từ một hình thức giải trí nhẹ nhàng thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của nhiều trẻ em. Nhiều nền tảng video thu hút hàng trăm triệu người dùng dưới 18 tuổi thông qua việc cung cấp luồng thông tin được cá nhân hóa ở mức độ cao.

Bà Easton chỉ ra rằng, các ứng dụng (app) của những nền tảng này có giao diện sinh động, được thiết kế nhằm khuyến khích người dùng cuộn nhanh và sử dụng trong thời gian dài, điều rất khó kiểm soát với người dùng trẻ tuổi. Mặc dù ban đầu các thiết kế này không nhắm trực tiếp vào trẻ em, nhưng hiện nay rất nhiều trẻ sử dụng chúng mỗi ngày, và thường sử dụng một mình.

Đối với một số thanh thiếu niên, các nền tảng này giúp họ xây dựng cảm giác về bản sắc cá nhân, khơi gợi hứng thú và duy trì tình bạn. Nhưng với những em khác, khối lượng nội dung khổng lồ có thể làm gián đoạn giấc ngủ, làm mờ ranh giới sinh hoạt, hoặc chiếm mất thời gian dành cho suy ngẫm và tương tác có ý nghĩa.

Vấn đề không nằm ở việc dùng lâu hay ngắn, mà ở chỗ có hình thành thói quen lướt điện thoại mang tính cưỡng bức hoặc khó dừng lại hay không. Những thói quen này ảnh hưởng đến giấc ngủ, cảm xúc, khả năng tập trung, học tập và các mối quan hệ xã hội.

Video ngắn (thường dài từ 15 – 90 giây) được thiết kế để chiều theo nhu cầu tìm kiếm sự mới lạ của não bộ. Mỗi lần lướt màn hình có thể mang đến một nội dung hoàn toàn khác, từ chuyện cười, trò đùa cho đến hình ảnh gây sốc, và cơ chế tưởng thưởng của não bộ sẽ phản ứng ngay lập tức.

Do các luồng video này hầu như không có khoảng dừng, nên những quãng nghỉ tự nhiên giúp phục hồi sự chú ý cũng biến mất. Về lâu dài, điều này làm suy yếu khả năng kiểm soát xung động và sự tập trung bền bỉ.

Một phân tích công bố năm 2023, bao gồm 71 nghiên cứu với gần 100.000 người tham gia, cho thấy việc xem video ngắn với tần suất cao có mối liên hệ ở mức độ trung bình với sự suy giảm khả năng tự kiểm soát và rút ngắn thời gian chú ý.

Ảnh hưởng nghiêm trọng đến giấc ngủ

Bà Easton cho biết, giấc ngủ là lĩnh vực bị ảnh hưởng rõ rệt nhất bởi video ngắn. Hiện nay, nhiều trẻ em xem màn hình ngay trong thời gian đáng lẽ để nghỉ ngơi. Ánh sáng mạnh từ màn hình làm chậm quá trình tiết melatonin (một hormone giúp điều hòa giấc ngủ), khiến các em khó đi vào giấc ngủ hơn.

Bên cạnh đó, những biến động cảm xúc do nội dung video ngắn thay đổi nhanh chóng càng khiến não bộ khó có thể bình tĩnh lại. Một nghiên cứu gần đây cho thấy, đối với một số thanh thiếu niên, việc xem video ngắn quá mức có liên quan đến chất lượng giấc ngủ suy giảm và tình trạng lo âu xã hội trầm trọng hơn.

Những rối loạn giấc ngủ này ảnh hưởng đến cảm xúc, khả năng phục hồi tinh thần và trí nhớ, đồng thời có thể hình thành một vòng luẩn quẩn tiêu cực. Đối với những trẻ đang chịu nhiều áp lực hoặc căng thẳng xã hội, vòng luẩn quẩn này đặc biệt khó phá vỡ.

Ngoài giấc ngủ, hình ảnh bạn bè và lối sống được trau chuốt liên tục xuất hiện trong video ngắn cũng làm gia tăng tâm lý so sánh. Trẻ em tiền dậy thì có thể tự hình thành những chuẩn mực không thực tế về mức độ được yêu thích, ngoại hình hoặc thành công, dẫn đến suy giảm lòng tự trọng và lo âu. Đây là tác động chung của mọi hình thức mạng xã hội.

Bà Easton cho biết, phần lớn các nghiên cứu tập trung vào thanh thiếu niên, nhưng trẻ nhỏ có khả năng tự kiểm soát kém hơn và cảm giác về bản sắc cá nhân cũng chưa vững, khiến các em dễ bị cuốn hút bởi nội dung video ngắn hơn.

Khi trẻ em tiếp xúc với những nội dung mà các em chưa từng nghĩ sẽ thấy, nguy cơ bị tổn hại sẽ tăng lên, và thiết kế của các ứng dụng video ngắn có thể làm nguy cơ này gia tăng đáng kể.

Do các video ngắn xuất hiện ngay lập tức và tự động phát liên tiếp, trẻ em có thể buộc phải xem những hình ảnh liên quan đến bạo lực hoặc nội dung khiêu dâm trước khi kịp hiểu hoặc kịp quay đi.

Khác với video dài hơn hoặc các bài đăng truyền thống trên mạng xã hội, video ngắn hầu như không cung cấp bối cảnh hay cảnh báo nào, khiến người xem không có thời gian chuẩn bị về mặt cảm xúc. Chỉ cần một cú lướt nhẹ, sắc thái nội dung có thể chuyển từ vui nhộn sang gây bất an, điều này đặc biệt gây sốc đối với bộ não đang phát triển của trẻ em.

Chính vì các đặc điểm như xuất hiện tức thì, thiếu bối cảnh, cường độ cảm xúc cao và sự củng cố nhanh chóng, mà những nội dung không phù hợp trong video ngắn trở thành mối đe dọa đặc biệt nghiêm trọng đối với người dùng nhỏ tuổi.

Mặc dù không phải đứa trẻ nào cũng bị ảnh hưởng giống nhau, nhưng những em mắc chứng lo âu, rối loạn chú ý hoặc cảm xúc không ổn định dường như dễ bị nghiện lướt điện thoại hơn, từ đó xuất hiện dao động cảm xúc. Những trẻ đối mặt với nạn bắt nạt học đường, căng thẳng, gia đình bất ổn hoặc thiếu ngủ cũng có thể dùng việc lướt điện thoại vào ban đêm để đối phó với cảm xúc tiêu cực.

Điều này rất quan trọng, bởi tuổi thơ là giai đoạn then chốt để con người học cách xây dựng mối quan hệ, chịu đựng sự nhàm chán và xử lý những cảm xúc khó chịu. Nếu mọi khoảnh khắc yên tĩnh đều bị lấp đầy bằng giải trí tức thì, trẻ em sẽ mất đi cơ hội mơ mộng, sáng tạo trò chơi, trò chuyện với gia đình hoặc để tâm trí tự do lang thang.

Thời gian rảnh tự do là con đường quan trọng để trẻ học cách tự xoa dịu bản thân và nuôi dưỡng khả năng tập trung. Khi thiếu đi loại thời gian này, những năng lực ấy sẽ dần suy yếu.

Bà Easton cho rằng chính phủ, trường học và gia đình nên có biện pháp ứng phó với các vấn đề do video ngắn mang lại, chẳng hạn như hạn chế việc sử dụng điện thoại. Trước đó, Epoch Times từng đưa tin rằng Úc đã cấm trẻ vị thành niên dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội, trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới áp dụng biện pháp này.

Ở cấp độ gia đình, bà Easton khuyến nghị phụ huynh thiết lập những quy tắc sinh hoạt đơn giản, chẳng hạn đặt thiết bị điện tử bên ngoài phòng ngủ, hoặc quy định thời điểm kết thúc sử dụng màn hình chung, nhằm giảm tình trạng trẻ lướt điện thoại khuya. Đồng thời, khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động không trực tuyến, phát triển sở thích, chơi thể thao hoặc dành thời gian bên bạn bè cũng giúp duy trì sự cân bằng lành mạnh cho cả thể chất lẫn tinh thần.