Turlough: Những hồ nước thoắt ẩn thoắt hiện ở Ireland

Nhiều hồ nước tồn tại phụ thuộc hoàn toàn vào lượng mưa theo mùa. Hồ hình thành khi nước mưa tích tụ lại ở một vùng trũng, và biến mất khi nước bốc hơi đi. Hiện tượng này cũng không có gì bí ẩn. Tuy nhiên, ở Ireland, có một loại hồ biến mất không bởi nước bay hơi mà là do thoát nước ngầm. Chúng được gọi là các “turlough”.

Hiện tượng turlough chủ yếu xảy ra ở các vùng đất thấp thuộc trung tâm phía Tây sông Shannon – con sông dài nhất xứ Ireland, một số lại được tìm thấy ở các khu vực khác. Điều kiện chính để hình thành turlough là một lớp đá vôi xốp. Đá vôi là một loại đá trầm tích hình thành từ các mảnh xương của những sinh vật biển như san hô và động vật thân mềm. Thành phần chính của chúng là canxi cacbonat có thể hòa tan trong nước. Nước mưa có tính axit nhẹ do chứa một lượng carbon dioxide hòa tan, khiến cho nước ăn mòn đá vôi. Trải qua hàng triệu năm, các vết nứt dần mở rộng trên bề mặt đá vôi do bị thấm nước mưa, cuối cùng tạo thành các hang ngầm lớn và hệ thống đường hầm để nước di chuyển vào và ra. Khi hiện tượng này xảy đến, đá vôi được cho là đã bị xói mòn.

Khoảng 65% lãnh thổ Ireland được tạo thành từ đá vôi. Những tảng đá được bồi tụ từ các rạn san hô và các loài sinh vật biển khác tầm 400 triệu năm trước, khi phần lớn khu vực này còn nằm dưới lòng biển nhiệt đới ấm áp. Hiện tượng phong hóa đá vôi hình thành cách đây 250 triệu năm. Vào thời điểm này, chuyển động kiến tạo đã đẩy Ireland lên khỏi mặt nước. Sau đó, quá trình băng hà đã làm lắng đọng một lớp đất sét và cát dày, các vũng lầy và hồ nước được hình thành trên đó.

Phía Đông của sông Shannon ngày nay vẫn còn bị bao phủ bởi một lớp băng trôi dày, nhưng ở nhiều khu vực phía Tây dòng sông, lớp băng phủ mỏng lộ ra tầng đá vôi tinh khiết. Tại những địa điểm này, khi các trận mưa trút xuống, chúng sẽ biến mất vào lòng đất, len qua các khe hở trong đá và sau đó chảy ra các con suối ở xa. Vào mùa đông, khi mực nước ngầm tăng cao và các tuyến ngầm bị quá tải, nước mưa sẽ không thấm vào lòng đất mà bắt đầu đọng lại trên bề mặt tạo thành các hồ, hay còn gọi là turlough.

Rất dễ để dự đoán các turlough. Chúng biến mất và rồi lại xuất hiện ở khá nhiều khu vực, năm này qua năm khác, mặc dù đôi khi những turlough xuất hiện ở những nơi mà trước đây chưa từng có. Tùy thuộc vào lượng mưa, các turlough có thể hình thành gần như ngay lập tức, thậm chí chỉ mất ít nhất một giờ để hình hành và sau đó lại biến mất trong khoảng thời gian ngắn tương đương. Có lúc những hồ nước “chui tọt” vào một lỗ trên bề mặt của chỗ trũng, chúng ta có thể nhìn thấy lỗ này khi lòng hồ khô cạn.

Hầu hết các turlough đều có nguồn nước chảy vào ở một đầu và một lỗ thoát nước trên mặt đất ở đầu khác. Tuy nhiên một số turlough nhận nước chảy về hay rút nước đi chỉ thông qua một lỗ. Các turlough này có thể hòa vào cùng những con sông và suối trên mặt đất cũng như nước dâng lên từ lòng đất. Nước thấm vào các lỗ di chuyển dưới lòng đất và có thể xuất hiện trở lại cách đó hàng km qua một con suối hoặc tràn vào một turlough khác.

Một số turlough có thể kết nối với đại dương và bị ảnh hưởng bởi thủy triều. Một turlough tại Ireland tên là Caherglassaun Lough, nằm cách Vịnh Galway 5 km gần thị trấn Gort, có thể tràn ngập nước rồi lại trở nên trống rỗng sau mỗi 24 giờ.

Hầu hết các turlough ngập đến độ sâu khoảng 2 mét nhưng một số còn sâu hơn nhiều. Các turlough gần thị trấn Gort có độ sâu khoảng 5 mét vào giữa mùa đông. 

Mặc dù hiện tượng turlough diễn ra theo mùa, nó vẫn mang lại lợi ích và hỗ trợ rất nhiều loài động thực vật. Ếch và sa giông thường tận dụng các turlough để đẻ trứng. Một số loài như cá gai sống trong các turlough khi trời nhiều mưa và rút vào các vết nứt ngầm trên đá khi nước xuống thấp. Một số hồ là nơi cư trú của các loài chi rận nước và tôm cổ tích mà không thể tìm được ở nơi nào khác tại Ireland. Rahasane – turlough lớn nhất Ireland với diện tích 2,5 km2 là một trong những khu vực sinh sản quan trọng nhất của các loài chim. Nơi đây nổi tiếng với loài ngỗng ngực trắng, thiên nga, chim bồ câu, mòng két và rất nhiều chim cò vào mùa đông.

Mùa hè, khi những turlough khô cạn, chúng trở thành bãi chăn thả gia súc, cừu và ngựa tuyệt vời, một phần là do lượng phù sa giàu vôi lắng đọng hàng năm. Nhiều nông dân đã tìm cách thoát nước để có thể sử dụng đất trong các turlough quanh năm. Ít nhất 1/3 các turlough ở Ireland đã được rút cạn nước bằng các kênh đào và mỗi năm ngày càng nhiều các turlough được trưng dụng bằng cách tương tự. Tuy nhiên, lợi ích các turlough mang lại không phải lúc nào cũng tuyệt vời. Nhiều nông dân đã nhận ra, lũ lụt theo mùa trên thực tế là cần thiết để giữ cho đất đai được màu mỡ, nếu không người nông dân sẽ cần dùng đến phân bón. Đất kém màu mỡ cũng không thể nuôi dưỡng được các loài động vật qua mùa đông.

Nhiều nhà nghiên cứu coi turlough là một trong những “môi trường sống mong manh và dễ bị đe dọa nhất ở châu Âu”. Một số khác phàn nàn rằng tình trạng bảo tồn các turlough tại Ireland là “không thỏa đáng”. Trong một báo cáo được soạn thảo bởi Đại học Trinity College Dublin và được tài trợ bởi Cục Động vật hoang dã và Công viên quốc gia, các nhà nghiên cứu đã viết:

“Cần nỗ lực hơn nữa để cải thiện tình trạng bảo tồn các turlough. Đối với những khu vực đang ở trong điều kiện thuận lợi, cần liên tục giám sát các cộng đồng sinh vật và những mối đe dọa đối với chúng, đặc biệt là lượng phốt pho trong nước lũ. Đối với các turlough khác, cần được bảo tồn cẩn thận và tích cực hơn. Có thể cân nhắc một số thử nghiệm phục hồi để cải thiện tình trạng sinh thái của các turlough, chủ yếu thông qua việc quản lý hoạt động chăn thả và kiểm soát các nguồn dinh dưỡng đầu vào. Cần bảo tồn các turlough một cách hiệu quả đồng thời vẫn đảm bảo duy trì sinh kế, đất đai và tài sản của người dân địa phương.”

Theo Amusing Planet
Hoa Minh

Xem thêm: