Dưỡng âm, dưỡng phổi vào mùa thu, có thể ăn thoải mái những món nào?

Hoàng Cẩm Quân
•
Thứ Năm, 13/11/2025

Theo lý luận dưỡng sinh của y học cổ truyền Trung Quốc, khi bước vào tháng 11, Nam California lại đến thời kỳ thu – đông, là lúc thích hợp để dưỡng âm và dưỡng phổi. Gần đây, bác sĩ Đông y giàu kinh nghiệm ở Los Angeles, bà Hoàng Cẩm Quân, đã nhắc nhở về những điều nên và không nên trong ăn uống dựa trên đặc điểm thời tiết khô hanh của mùa này, đồng thời đặc biệt giới thiệu một số thực phẩm thông dụng có lợi cho sức khỏe và dưỡng sinh.

Canh củ sen, bổ dưỡng vào mùa thu. (Ảnh minh họa: Shutterstock)

Bác sĩ Hoàng Cẩm Quân là người sáng tạo ra liệu pháp “Hoàng thị Nhất Châm Thông”. Bà cho biết, theo Hoàng Đế Nội Kinh, phổi tương thông với khí mùa thu. Phổi vốn yếu và mẫn cảm, trong khi mùa thu khí trời hanh khô, rất dễ tổn thương đến phổi, vì vậy dưỡng phổi là yếu tố then chốt trong việc dưỡng sinh vào mùa thu.

Kiêng kỵ trong ăn uống mùa thu: Cà phê, rượu và ớt

Để dưỡng phổi, có thể áp dụng nhiều phương pháp như điều chỉnh sinh hoạt, ăn uống trị liệu, dùng thuốc bổ hoặc châm cứu. Theo Đông y truyền thống, thuốc và thực phẩm cùng nguồn gốc, nhiều loại thực phẩm hằng ngày có công hiệu tự nhiên, đặc biệt là những loại trái cây, rau củ chín vào mùa thu, rất có lợi cho việc bảo vệ sức khỏe phổi trong mùa này.

Tuy nhiên, bác sĩ Hoàng nhận thấy nhiều người ăn sai thực phẩm trong mùa thu, đặc biệt là ăn ớt cay. Bà nói, hiện nay các nhà hàng Tứ Xuyên rất phổ biến, thực khách đa phần là giới trẻ, và họ thường ăn cay đến toát mồ hôi. “Giới trẻ bây giờ hầu như không thể thiếu vị cay trong bữa ăn”, bà nói.

Bác sĩ Hoàng giải thích: “Nhưng tôi nói thật, mùa thu là thời điểm không nên ăn cay, cũng không nên uống rượu”.

Theo lý luận “tính vị quy kinh” trong dược học cổ truyền, ớt có tính nhiệt, vị cay, có tác dụng phát tán, nếu ăn quá nhiều sẽ khiến ra mồ hôi, làm hao tổn tân dịch, trong khi mùa thu cơ thể cần nhiều tân dịch để dưỡng phổi, như vậy sẽ càng dễ tổn hại đến phổi.

Tương tự, cà phê và rượu cũng gây tổn thương tân dịch. Bà nói: “Một số người bị âm hư, nội nhiệt vượng, cà phê và rượu sẽ làm hao kiệt tân dịch của họ. Giống như nồi nước vốn đã gần cạn, mà còn đốt lửa mạnh hơn, thì sẽ càng khô cạn hơn”.

Tuy nhiên, bác sĩ Hoàng cũng cho biết rằng những thực phẩm này không phải là hoàn toàn không thể dùng, mà “cần xem lượng dùng hằng ngày và tình trạng sức khỏe của mỗi người”.

Bà nói: “Tình trạng sức khỏe của một người có thể thay đổi từng ngày. Nếu hôm nay bạn cảm thấy không khỏe, chẳng hạn như đang bị sốt hay cảm lạnh, mà vẫn uống cà phê hoặc ăn ớt cay, thì điều đó sẽ gây bất lợi cho sức khỏe”.

Nhiều món ăn theo mùa giúp tăng cường sức khỏe

Bác sĩ Hoàng giới thiệu nhiều loại thực phẩm theo mùa như lựu, táo, cam quýt, đều có tác dụng bổ sung tân dịch cho cơ thể. Bà đặc biệt nhắc đến hồng, củ năng, củ sen, táo tàu, các loại đậu và một loại thảo dược đặc biệt thích hợp cho người trên 50 tuổi trong thời kỳ mãn kinh — Hoàng kỳ.

Bác sĩ Hoàng cho biết, quả hồng bán ở Los Angeles có nhiều loại khác nhau. Có loại khi chín ăn giòn ngọt, có loại mềm dẻo, và cũng có loại có thể đông lạnh để ăn vào mùa đông, trẻ nhỏ đặc biệt yêu thích. Hồng còn có thể làm thành bánh hồng (hồng khô), hương vị rất ngon.
Hồng có công dụng nhuận táo, bổ tân dịch, giúp giảm các triệu chứng khó chịu do thiếu tân dịch trong cơ thể; tuy nhiên, người bị tiểu đường không nên ăn nhiều.

Tương tự, củ mã đề và củ sen cũng có tác dụng dưỡng âm, làm dịu khô táo. Củ sen có công dụng thanh nhiệt, giải độc.
Bác sĩ Hoàng nói: “Nước ép củ sen có hiệu quả rất tốt trong việc giảm ho, đồng thời giúp giảm đau họng.” Củ sen còn có thể kết hợp với đậu phộng hầm cùng xương heo, tạo nên món canh bổ thận, kiện tỳ vị. Còn củ mã đề cũng có tác dụng thanh nhiệt rất tốt; những người dạ dày yếu, sợ lạnh thì nên nấu chín củ năng trước khi ăn.

Táo tàu cũng là thực phẩm không thể thiếu trong mùa thu. Bác sĩ Hoàng nhắc lại một câu tục ngữ: “Một ngày 3 quả táo tàu, sống lâu bất lão”.

Táo tàu có tác dụng bổ khí, dưỡng huyết, giúp cơ thể sinh tân dịch. Táo tàu có thể ăn trực tiếp, nhưng bác sĩ Hoàng thích loại táo tàu được hấp ba lần, vì hương vị thơm ngọt, mềm dẻo, và hiệu quả kiện tỳ, dưỡng huyết càng rõ rệt. Ngoài ra, cháo táo tàu hoặc nước táo tàu cũng có công dụng dưỡng tâm an thần, bổ huyết, làm đẹp da.

Hoàng kỳ có tính hơi ấm, vị ngọt, quy vào kinh tỳ và kinh phế, có tác dụng bổ khí, dưỡng âm, nhuận phổi, trừ khô táo. Bác sĩ Hoàng đặc biệt nhấn mạnh, đối với người trên 50 tuổi, ngoài việc hãm nước uống, Hoàng kỳ còn có thể kết hợp với nhiều nguyên liệu khác như nấu cháo, hầm canh, hầm thịt hoặc sườn. Dùng lâu dài không chỉ tăng cường sức khỏe, dưỡng sinh mà còn có hiệu quả làm đẹp, giúp da mặt săn chắc. Tuy nhiên, những người đang bị cảm cúm, cao huyết áp, nội nhiệt hoặc phụ nữ trong kỳ kinh nguyệt không nên dùng Hoàng kỳ.

Các loại thực phẩm có tác dụng bảo vệ sức khỏe trong mùa thu còn bao gồm hạnh nhân, đậu nành, đậu đen, đậu đỏ và đậu xanh.
Đặc biệt là hạnh nhân — bác sĩ Hoàng cho biết: Hạnh nhân Nam (Nam hạnh nhân) có tác dụng giúp giảm ho, còn hạnh nhân Bắc (Bắc hạnh nhân) thì nhuận phổi, làm dịu khô táo.

Bà nói: “Phương pháp dưỡng sinh tốt nhất chính là từ những thói quen nhỏ trong đời sống hằng ngày”.

Mỗi lần khám bệnh, bác sĩ Hoàng đều hướng dẫn bệnh nhân cách ăn uống lành mạnh hơn và cách vận động phù hợp. Như câu tục ngữ xưa có nói: “Thầy thuốc có tấm lòng như cha mẹ”. Bà hy vọng ngày càng có nhiều người được hưởng lợi từ y học cổ truyền Trung Hoa, để có một cơ thể khỏe mạnh và dẻo dai hơn.