Ai là “người độc hại”?

Thời gian gần đây mình thường bắt gặp cụm từ “người độc hại”, “mối quan hệ độc hại” xuất hiện trong các bài viết của bạn Facebook, trong các bài viết trên các trang gắn nhãn “tâm lý học”, “chữa lành”, “trị liệu”, và trong một vài cuộc trò chuyện với bạn bè.

Mình không tìm được thông tin nhà tâm lý học hay chuyên gia, tác giả cuốn sách nào là người đầu tiên sử dụng cụm từ này, biến nó thành một thuật ngữ, để gán nhãn cho cá nhân và mối quan hệ. Nhưng thấy rất nhiều bài viết hướng dẫn: “Đối phó với những người độc hại”, “Các dấu hiệu cho biết bạn đang có một mối quan hệ độc hại”, “Những thói quen của người độc hại”,…

Mình đọc, nghe, thì thấy họ định nghĩa người độc hại là những người có các tính cách, thói quen: ích kỷ, tham lam, đố kỵ, ghen ghét, thao túng, kiểm soát, đổ thừa, vô trách nhiệm, hung hăng, hay phàn nàn, đóng vai nạn nhân… khoảng 20 – 25 đề mục được liệt kê tùy theo tác giả, bài viết.

Sau một loạt liệt kê và phân tích thói hư tật xấu của “người độc hại”, hậu quả đau thương của việc ở bên cạnh những “người độc hại” thì các tác giả đều khuyên nên lìa xa, tránh khỏi, giữ khoảng cách, lập ranh giới, đề phòng, cảnh giác, để tự bảo vệ bản thân, để chữa lành, để tốt hơn, để sống vui vẻ an yên.

Mình không nói họ đúng hay sai trong việc định danh, phân tích, khuyên bảo.

Vấn đề duy nhất mình quan tâm, cũng là điểm mấu chốt của chủ đề này là: Ai là người độc hại?

Ồ! Mẹ của mình là một người cực kỳ độc hại. Ba mẹ, ông bà, anh chị em, bà con họ hàng, xóm giềng. Đồng nghiệp, anh chị em bạn bè trong xã hội. Nhìn khắp cái đất nước này, nhìn khắp trái đất này, nhìn ngay vô bản thân mình, có độc hại không??? Không biết bạn thấy gì. Riêng mình thấy tất cả đều không thoát khỏi cái định danh đó.

Bạc có chắc bạn không ích kỷ? Bạn chưa bao giờ nghĩ hay hành động vì bản thân mà luôn luôn nghĩ và hành động vì người khác kể cả khi đó là những người xa lạ? Bạn có sẵn sàng đưa ổ bánh mì duy nhất bạn có cho người đói hay bạn bảo bạn cũng đói nên không thể chia? Bạn thỉnh thoảng hay thường xuyên cũng cho đi, nhưng bạn có nhìn thấy động cơ của cho đi ấy không? Bạn mong nhận lại gì? Niềm vui, hạnh phúc, sức khỏe, may mắn, tiếng tăm, lời khen, ánh mắt biết ơn, một sự để dành cho kiếp sau? Hay bạn chỉ đơn thuần thấy người ta đói thì tự động chìa ổ bánh duy nhất bạn có, không qua suy nghĩ.

Bạn có chắc bạn không thao túng? Bạn có để cho tất cả mọi người xung quanh bạn được tự do phát triển, học hỏi và sống theo cách của họ? Hay bạn dùng quyền lực, tình cảm thông qua lời nói, hành động, thái độ để khiến ai đó xung quanh phải theo ý bạn hoặc theo một khuôn mẫu nào đó mà bạn cho là đúng tốt?

Bạn có chắc bạn không kiểm soát? Bạn có giấu sự kiểm soát của mình sau nỗi lo, nỗi sợ và gọi đó là tình yêu?

Bạn có chắc bạn không đổ thừa, bạn có chắc bạn không đóng vai nạn nhân?

Bạn có chắc…???

Mình không chắc…

Mình đã trải qua rất nhiều chấn thương thể chất lẫn tinh thần từ khi còn nhỏ cho đến lớn. Nhưng chưa bao giờ mình oán trách, thù ghét, căm hận những người gây ra những chấn thương đó. Vì một lẽ đơn giản là mình nhìn thấy họ là những người mang rất nhiều chấn thương và họ bị những chấn thương đó dẫn dắt khiến họ lặp lại trong vô thức. Trong tất cả các bài viết của mình từ xưa đến nay đều không có sự oán trách, không đưa ra giải pháp xa lánh chạy trốn, mà luôn tìm hiểu để thấu hiểu. Trong các cuộc tư vấn, chia sẻ tâm sự với các bạn xa gần thì mình cũng luôn gợi ý để các bạn tự nhìn bản thân và nhìn thấy những điều ẩn sâu phía sau những tính cách, hành vi của mình, của người, không vội vàng gán nhãn. Không chạy trốn.

Thật dễ để gán nhãn cho ai đó hoặc một mối quan hệ nào đó là “độc hại”. Chúng ta thấy gì khi ta gán nhãn cho người khiến ta có những cảm xúc khó chịu? Ta thấy dễ chịu hơn, chẳng phải vậy sao!? Vì ta cho rằng ta đang là nạn nhân của họ. Ta ổn hơn họ. Ta ngon hơn họ. Khi ta cho rằng người kia “độc hại” thì đồng nghĩa ta đang tự đánh giá bản thân không độc hại hoặc độc hại in ít vừa vừa chớ không dữ tợn như họ? Thật vậy không? Hay ta không thấy chính mình? Hay đó chỉ là một chiêu mà ta sử dụng trên con đường tìm kiếm sự hài lòng, chối bỏ thực tại?

Ủa!? Mẹ của mình là một người độc hại đó. Mình bỏ mẹ đi đâu? Tạo khoảng cách thế nào? Lập giới hạn ra sao? Vợ, chồng, con, anh chị em, bạn bè, bồ bịch,… không lúc này thì lúc khác, không với đối tượng này thì với đối tượng khác, đều thể hiện những hành vi “độc hại”. Xa lánh được hết thế giới loài người không? Vào nơi thâm sơn cùng cốc thì ta vẫn phải đối diện với chính mình – một con người – và bạn sẽ ngạc nhiên khi thấy trong suy nghĩ và hành vi của bản thân không hề thiếu vắng sự đen tối. Nên, việc gán nhãn cho ai đó, cho mối quan hệ nào đó là độc hại không hề giúp ích mảy may nào cho bạn hay cho ai hết. Nó chỉ có tác dụng duy nhất là ve vuốt cái tôi – một hình ảnh ảo tưởng do tâm trí dựng lên.

Như trên đã nói, mình, cũng như các bạn, đã trải qua rất nhiều chấn thương. Chúng để lại nhiều di chứng trên thân thể lẫn tinh thần và chúng hình thành nên những tính cách, thói quen, dẫn dắt cách nghĩ, hành động. Đó là một thực tế đã diễn ra. Khi sống trong thế giới này thì mọi người trên thế gian đều vậy, không khác, chỉ là cách thể hiện có đôi chút khác nhau mà thôi, nhưng cùng một khuôn mẫu. Chúng ta tạo ra thế giới mà ta đang sống. Ai ai cũng là nạn nhân và ai ai cũng là thủ phạm. Đối diện với sự thật chưa bao giờ dễ dàng nhưng đó là cách duy nhất để một người thoát khỏi vòng lặp: “Tôi là nạn nhân của…” Khi bạn không mang vác bất cứ hình ảnh nào về bản thân thì có cái gì để tổn thương không? Khi nhìn thấy mình cũng “độc hại” như người và hiểu rõ nguồn cơn thì ta mới thương người như thương mình mà nâng đỡ, dắt dìu nhau.

Nguyễn Thị Bích Ngà

Theo facebook Nguyễn Thị Bích Ngà
Đăng có chỉnh sửa dưới sự cho phép của tác giả

• Xem thêm cùng tác giả loạt bài “Nền tảng giáo dục gia đình” tại đây.
• Xem thêm cùng tác giả loạt bài “Thói xấu người Việt” tại đây.
• Xem thêm cùng tác giả loạt bài “Góc tự học” tại đây.

Xem thêm: