Lê Hiếu Trung: Bề tôi tử tiết trung thành với Vua Lê

Làng Chi Nê xưa kia còn có tên là làng Nứa do nằm trên một quả đồi đầy nứa hóp và lau sậy. Dưới chân đồi là con sông Bùi với thượng lưu là dòng Tích Giang có khởi nguồn từ sông Đà và núi Tản Viên hùng vỹ – tạo nên địa thế “Rồng cuộn hổ chầu”. Chi Nê là tên theo chữ nôm, “Chi” là loài cỏ thơm, “Nê” là bùn đất, tên làng có ý nghĩa là cỏ mọc trên bùn nhưng mang hương thơm tinh khiết. Trong lịch sử khoa bảng, làng có 11 người đỗ đại khoa, trong đó có Lê Hiếu Trung một lòng trung thành với nhà Lê dù có chết, như loài cây cỏ mọc trong bùn nhưng vẫn mang hương thơm tinh khiết, đúng như tên gọi Chi Nê vậy.

Trong quân ngũ vẫn dùi mài kinh sử mà đỗ tiến sĩ

Hiếu Trung sinh ra và lớn lên ở làng Chi Nê vào thời Lê Sơ. Khi đó giống như nhiều chàng trai khác trong cả nước, Hiếu Trung đến tuổi thì nhập ngũ theo quy chế của Triều đình. Dù trong quân ngũ nhưng là người ham mê chữ Thánh Hiền nên Hiếu Trung vẫn ngày đêm dùi mà kinh sử.

Đến khoa thi năm 1502, ông tham dự kỳ thi và đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân, văn bia tiến sĩ khoa thi này mô tả lại như sau:

“Mùa Xuân, mở khoa thi Hội các cử nhân trong nước, số dự thi đông đến 5.000. Qua bốn trường lấy trúng cách được 61 người, đưa tên dâng lên. Hoàng thượng đích thân hỏi thi ở sân rồng.

Hoàng thượng đích thân xem xét, ban cho bọn Lê Ích Mộc 3 người đỗ Tiến sĩ cập đệ, bọn Nguyễn Cảnh Diễn 24 người đỗ Tiến sĩ xuất thân, bọn Phạm Khiêm Ích 34 người đỗ đồng Tiến sĩ xuất thân. Tư thiên giám chọn ngày tốt, hoàng thượng ngự điện Kính Thiên, sai truyền loa xướng tên người thi đỗ, trăm quan mặc triều phục chúc mừng. Mấy năm trước bảng vàng treo ngoài cửa Đông Hoa.

Nếu như sau trước khác nhau, ngoài là ngọc mà trong là đá, hoặc học tà, hoặc biến tiết, hoặc nham hiểm, hoặc gian tà, những điều người ta đọc thấy không giống như dư luận người ta đã nghe, việc làm trái với điều đã học, thì người đời sau xem bia sẽ chỉ vào tên mà chỉ trích chê cười, ngàn năm sau, tấm đá này đã bị tì vết thì làm sao có thể mài rửa được?”

Thi đỗ, Lê Hiếu Trung được bổ nhiệm làm quan, các nguồn sử liệu không ghi rõ ông đảm nhiệm chức vụ nào, nhưng đến năm 1507 ông đã được phong làm Giám sát Ngự sử và được làm Phó sứ sang nhà Minh. Sau khi hoàn nhành nhiệm vụ trở về, ông được cử làm Tư nghiệp Quốc Tử Giám.

Tư Nghiệp Quốc Tử Giám dạy dỗ các sĩ tử ưu tú của đất nước, người đảm đương vị trí này không chỉ giỏi mà còn phải có nhân cách tốt, được tuyển chọn kỹ càng. Vì thế Lê Hiếu Trung đảm nhận vị trí này cho thấy Triều đình rất tin tưởng nhân cách của ông.

Vua Lê bỏ trốn, tìm người giúp diệt Mạc Đăng Dung

Lúc này nhà Lê đã vô cùng suy yếu, nhiều binh tướng hùng cứ một phương, loạn đảng khắp nơi, Vua Lê phải nhờ Mạc Đăng Dung cầm quân đánh dẹp. Mạc Đăng Dung bổ nhiệm người của mình nắm các vị trí trọng yếu, lập vây cánh. Các phe phái đấu đá quyền lực, Lê Hiếu Trung không tham gia, ông chỉ một lòng tận trung phục vụ cho Vua Lê.

Năm 1522, Mạc Đăng Dung cầm quân đánh dẹp hết loạn quân các nơi, nắm mọi binh quyền. Mạc Đăng Dung xem Vua chẳng ra gì, đem giết hết thị vệ thân tín của Vua. Một số quan văn trung thành với Vua Lê nhưng bất lực trước sự lộng hành của Mạc Đăng Dung.

Tháng 7/1522, vua Lê Chiêu Tông nghe theo một số cận thần trung thành chạy khỏi Kinh thành, hiệu triệu người giúp diệt quyền thần Mạc Đăng Dung. Nhiều người nghe theo cùng vua Chiêu Tông chống Mạc Đăng Dung. Lê Hiếu Trung theo sát vua Chiêu Tông hiệu triệu mọi người phò giúp vua Lê.

Mặc dù lực lượng các nơi giúp nhà Vua, nhưng cũng không đoàn kết, sau khi có được một số chiến thắng ban đầu, các tướng sợ người khác tranh công nên nghi kỵ, gièm pha lẫn nhau, mất đoàn kết.

Tử tiết bảo vệ Vua

Vua Lê Chiêu Tông cho người mang mật dụ của mình đến Thanh Hóa yêu cầu Trịnh Tuy mang quân ra giúp, nhưng Trịnh Tuy biết vua Lê Chiêu Tông hay nghe lời bọn tiểu nhân bên cạnh nên không muốn đi. Lịch sử trước đó cho thấy nhiều công thần như Trần Chân một lòng giúp Vua dẹp loạn, nhưng Vua lại nghe lời gian thần khiến Trần Chân bị chết oan, vì thế Trịnh Tuy không muốn giúp. (Xem bài: Chuyện vua Lê giết oan công thần khiến nhà Lê sơ sụp đổ)

Tháng 10/1622, Trịnh Tuy sai thuộc tướng là Nguyễn Bá Kỳ đưa hơn 1 vạn quân đi giúp vua Chiêu Tông. Cận thần của Vua là Phạm Điền sợ Bá Kỳ tranh công nên gièm pha với Vua. Nghe vậy vua Chiêu Tông tin theo đồng ý cho giết đi.

Nhận tin, Trịnh Tuy tức giận, liền đến nơi, đưa quân bất ngờ tấn công đám thân binh của vua Chiêu Tông, bắt vua Chiêu Tông mang về Thanh Hóa.

Lê Hiếu Trung ở bên cạnh Vua, cố bảo vệ Vua nhưng không thành. Có sử liệu nói nói ông tự vẫn phản đối Trịnh Tuy mang Vua đi, cũng có nguồn nói rằng ông vì bảo vệ Vua mà bị giết chết.

Sau này các nhà sử học xếp ông vào hàng “bề tôi tiết nghĩa”. Tấm gương của ông đều được các sách sử ghi chép lại như: “Lịch triều hiến chương loại chí”, “Khâm định Việt sử thông giám cương mục”, “Đại Nam nhất thống chí”.

Gia phả họ Lê có chép lại rằng: Tư nghiệp Lê Hiếu Trung, lặn ngụp trong vực thánh hiền, du chơi trong biển học, văn chương nổi tiếng ở đời, thật đáng bậc cự nho.

Người con thứ của ông là Thái Nham hầu di cư đến thôn La Khê, tìm người tham gia phò Lê diệt Mạc.

Con cháu ông nhiều người đỗ đạt như Lê Đăng Cử đỗ tiến sĩ khoa thi năm 1779 thời Lê Trung Hưng.

Trần Hưng

Xem thêm:

• Nguyễn Gia thôn Liễu Ngạn: Dòng họ võ tướng nhiều đời bảo vệ nhà Lê
• Chuyện vua Lê giết oan công thần khiến nhà Lê sơ sụp đổ
• Chi Nê: Làng khoa bảng bên dòng sông Bùi

Mời xem video: