Trận đánh nổi tiếng khai sinh môn chạy Marathon

Chiến thắng tại Marathon của hơn 10.000 quân Athens trước hơn 70.000 quân Ba Tư mang nhiều ý nghĩa đối với người Hy Lạp. Sau này quân Ba Tư còn nhiều lần mang những đội quân lớn mạnh hơn tiến đánh, nhưng lần nào người Hy Lạp cũng nhắc đến trận Marathon nhằm cổ vũ tinh thần và tiếp tục đánh bại quân Ba Tư.

Năm 551 TCN, Cyrus Đại đế của Ba Tư đánh bại Đế quốc Media, lên ngôi Hoàng Đế. Ông chinh phục khắp Tây Á, thành lập Đế chế rộng lớn nhất thế giới bấy giờ với diện tích hơn 2 triệu km². Đến thời vua Darius I, người Ionia nổi dậy chống lại sự cai trị của Ba Tư.

Bấy giờ Athens chỉ là một tiểu quốc nhưng lại dám chi viện cho người Ionia chống lại Đế chế Ba Tư hùng mạnh. Vì thế vua Darius I quyết định đưa quân tiến đánh Athens để trừng phạt và mở đường đưa quân tiến sang châu Âu.

Quân Ba Tư tấn công

Năm 492 TCN, Darius I cho quân tiến đánh Athens, đánh chiếm được eo biển Henretspon và xứ Theraso. Tuy nhiên ngay sau đó hạm đội Ba Tư bị quân Theraso đánh bại khiến cuộc viễn chinh lần thứ nhất của Darius I thất bại.

Hai năm sau tức Năm 490 TCN, hạm đội Ba Tư với 600 chiến thuyền và khoảng 100.000 quân được chỉ huy bởi 2 viên tướng Datis và Artaphernes tiến đánh Athens.

Khởi đầu quân Ba Tư chiếm các đảo Naxos, Delos. Dù người dân nơi đây đã dũng cảm chống lại nhưng họ vẫn thất bại. Quân Ba Tư tiến tiếp vào biển Attica sau đó tiến thẳng vào đất liền rồi đổ bộ lên bờ biển của xứ Athens, đóng quân trên cánh đồng Marathon, nơi chỉ cách Kinh thành Athens 42km.

Cuộc họp Hội đồng tướng lĩnh ở Athens

Một cuộc họp Hội đồng tướng lĩnh ở Athens nhanh chóng tiến hành. 10 vị tướng đại diện các địa phương có mặt dưới sự chủ trì của thẩm phán Callimachus, tất cả cùng chung một ý chí quyết đánh một mất một còn với quân Ba Tư. Nhưng khi bàn về cách đánh thì các tướng lĩnh đều có ý kiến khác nhau.

Cuộc tranh luận xoay quanh vấn đề nên giao chiến với quân Ba Tư ngay trên cánh đồng Marathon hay lùi về giữ các ngọn đồi, nơi có địa thế cao nhằm ngăn chặn quân Ba Tư và chờ quân tiếp viện tới? Các tướng không muốn giao chiến ở Marathon cho rằng quân Athens ít trong khi quân Ba Tư đông và có kỵ binh mạnh, giao chiến trên cánh đồng Marathon thì quân Ba Tư sẽ phát huy sức mạnh kỵ binh.

Lúc này vị tướng tài ba và nhiều mưu lược là Miltiades cho biết quân do thám đã thấy phần lớn lực lượng kỵ binh Ba Tư đã xuống thuyền tới Athens theo đường biển, số kỵ binh còn lại của Ba Tư sẽ khó cơ động trên cánh đồng chật hẹp, lầy lội. Quân Ba Tư quen đánh phân tán, nếu tập trung lại sức mạnh sẽ hạn chế hơn. Quân Ba Tư là tập hợp từ nhiều dân tộc bị chinh phục, chiến đấu sẽ không có mục đích, quân không được huấn lyện kỹ, vũ khí chủ yếu loại ngắn và dùng cung tên.

Miltiades cũng cho rằng quân Athens có tinh thần chiến đấu tốt hơn, được luyện kỹ càng, thông thạo địa hình, trang bị giáo và mác dài hơn và có tính kỷ luật cao, vì thế mà ông đề xuất nên tổ chức đánh ngay tại cánh đồng Marathon.

Có 5 vị tướng đồng ý đánh ngạy tại cánh đồng Marathon, nhưng 5 vị tướng còn lại thì quyết định chọn nơi khác. Ý kiến cuối cùng thuộc về người chủ trì là thẩm phán Callimachus. Ông ta nghiêng về bên nào thì thực hiện theo đúng bên đấy.

Theo ghi chép từ lịch sử thì trước khi thẩm phán Callimachus ra quyết định, tướng Miltiades đứng lên nói rằng:

Callimachus, bây giờ là tùy thuộc ở ông, hoặc đưa Athens vào vòng nô lệ, hoặc là bảo đảm nền tự do của thành này và giành lấy cho ông một vinh quang bất diệt còn hơn vinh dự mà Hamodius và Aristotle đã có. Bởi vì từ khi người Athens hợp lại thành một dân tộc, chưa bao giờ họ lâm vào một cơn nguy biến như thế này. Nếu họ quỳ gối trước mặt quân Medes, họ sẽ bị giao cho Hippias(*) và ông cũng biết khi đó họ sẽ đau khổ biết chừng nào.

Nhưng nếu Athens chiến thắng trong cuộc đọ sức này, nó có thể từ chiến thắng đó để trở thành đô thị số một của Hy Lạp. Lá phiếu của ông là để quyết định chúng ta có chấp nhận giao tranh hay không. Nếu bây giờ chúng ta không giao chiến, một vài người âm mưu sẽ chia rẽ Athens và đô thị sẽ rơi vào tay Medes. Nhưng nếu chúng ta chiến đấu trước khi có chuyện gì xảy ra tại Athens, tôi tin rằng chúng ta có thể chiếm phần tốt đẹp trong cuộc giao tranh.

(*) Một bạo chúa ở Athens đã bị lật đổ, trốn sang cầu cứu triều đình Ba Tư,
chính ông ta lúc này đang dẫn quân Ba Tư đến đánh Athens.

Trước lời chân thành của Miltiades, thẩm phán Callimachus quyết định bỏ phiếu giao chiến ngay tại cánh đồng Marathon.

Trận Marathon lịch sử

Trận chiến bắt đầu, quân Ba Tư có 72.000 quân gồm 60.000 bộ binh và 12.000 kỵ binh. Trong khi đó quân Athens chỉ có 11.000 người. Tuy nhiên quân Athens sẽ chiến đấu một mất một còn vì không muốn thành nô lệ và để bảo vệ quê hương (“bàn thờ và bếp” – như cách nói của họ).

Cánh đồng Marathon án ngữ con đường núi quanh co dẫn đến kinh đô Athens, phía trước trông ra biển là trống trải bằng phẳng, còn hai bên sườn và mặt sau đều dựa vào núi. Hai bên là đồng lầy đang vào thời kỳ ngập nước, hạn chế kỵ binh.

Dàn quân nơi đây, tướng Athens là Miltiades và Callimachus có ý khiến quân Ba Tư chỉ có thể tiến theo đội hình hẹp đánh trước mặt, chứ không thể đánh hai bên sườn, và không thể cùng lúc có được đông đảo quân giao chiến. Để chắc chắn quân Ba Tư không thể đánh hai bên sườn, quân Athens đã cho đào hào đắp ụ để ngăn quân Ba Tư.

Hai tướng chỉ huy của Ba Tư là Datis và Artaphernes cho quân nghỉ ở Marathon vài ngày, đồng thời cho một số quý tộc Athens phản bội làm nội ứng trong thành Athens. Thế nhưng đợi không thấy động tĩnh gì từ nhóm gián điệp này, quân Ba Tư quyết định tất công.

Tướng Miltiades thay đổi cách bố trí quân Athens theo đội hình phương trận (phalanx hình chữ nhật). Thay vì cho 11.000 bộ binh thành một khối dày đặc, Miltiades kéo dài quân đến hơn 1.000 mét đến sát các khu đồng lầy, xếp thành 8 hàng quân, giảm số quân ở giữa và tăng cường quân cho hai đầu, với ý đồ sẵn sàng công kích ở hai bên sườn.

Quân Ba Tư dàn quân thành những khối ngang rồi tấn công. Thông thường kỵ binh Ba Tư đánh kẹp từ hai bên sườn, nơi điểm yếu lớn nhất của đối phương. Thế nhưng tướng Miltiades khéo léo dàn quân dựa vào địa hình khiến quân Ba Tư chỉ có thể tấn công chính diện. Trong khi đó quân Athens bố trí quân vừa có chính diện hẹp, vừa có chiều sâu, lại tập trung quân hai bên sườn.

Quân Ba Tư chỉ có thể tấn công ở chính diện, đến cự ly vừa tầm thì giương cung để bắn. Đúng lúc này tướng Miltiades cho thổi kèn thúc quân tấn công.

Các chiến binh Athens trong bộ giáp sắt chủ động tấn công, quân Ba Tư có phần bất ngờ. Ở hai bên cánh, quân Athens với vũ khí có phần dài hơn, nhất là những ngọn giáo lợi hại khiến kỵ binh Ba Tư phải chùn bước.

Trong khi đó ở phía chính giữa quân Athens tập trung ít hơn nên bị chọc thủng, quân Ba Tư theo đấy tràn vào, quân Athens bị cắt làm đôi, buộc một phần quân Athens phải lui về nơi xuất phát. Quân Ba Tư tràn vào đuổi theo, ưu thế cuộc chiến nghiêng về quân Ba Tư.

Thế nhưng tướng Miltiades đã tính trước tình huống này. Thêm một hồi kèn vang lên, quân hai bên cánh của Athens đánh vào hai bên sườn quân Ba Tư. Đòn đánh hiểm và đúng thời điểm khiến quân Ba Tư rơi vào thế bị bao vây. Quân phía giữa của Athens có thời gian sắp lại lại đội hình đánh vào chính diện quân Ba Tư. Ưu thế lúc này nghiêng về phía quân Athens.

Dù bị rơi vào ình huống bất lợi, nhưng quân Ba Tư với sự chỉ huy của hai tướng Datis và Artaphernes vẫn dũng mãnh đánh trả. Những đội quân phía sau bắn hàng loạt tên để hỗ trợ cho quân phía trước. Đứng trước rừng giáo dài và nhọn của quân Athens, quân Ba Tư vẫn cố xông vào để phát huy lối đánh sở trường cận chiến. Thế nhưng những cố gắng của quân Ba Tư vẫn thất bại trước bộ áo giáp sắt, giáo dài, tính kỷ luật cũng như tinh thần của quân Athens.

Quân Ba Tư bị thương vong và tử trận tăng lên, hàng ngũ dần rối loạn và sau đó là tinh thần tan vỡ. Tướng Datis và Artaphernes quan sát thế trận đã nhận thấy thất bại không thể cứu vãn được nên lệnh cho quân rút chạy về phía biển nơi có tàu chiến đợi sẵn.

Quân Athens đuổi theo nhưng không thể kịp do trang bị nặng nề bởi áo giáp sắt và giáo dài, vì thế tướng Miltiades lệnh cho quân dừng lại và chỉnh đốn hàng ngũ.

Tuy vậy tướng Callimachus, người chủ trì cuộc họp Hội đồng các tướng ở Athens, người bỏ lá phiếu cuối cùng quyết định trận đánh diễn ra ở Marathon, vẫn cùng một cánh quân trang bị gọn nhẹ đuổi theo sát quân Ba Tư đến tận ngoài biển.

Quân Ba Tư vừa cố đẩy các tàu chiến vào sát bờ, vừa cố gắng chống trả đến tuyệt vọng. Quân Athens bị thương vong và tử trận nhiều tại bờ biển. Tướng Callimachus cũng đã ngã xuống trong cuộc chiến nay. Dòng máu của ông cùng những dũng sĩ Athens thấm đỏ bờ cát.

Quân Ba Tư đã cố gắng chạy thoát lên các con tàu, tuy nhiên 7 tàu của họ cùng rất nhiều binh lính phải bỏ xác tại vùng biển Athens.

Môn  Marathon

Chiến thắng tại Marathon mang nhiều ý nghĩa cho người Hy Lạp. Nó như một lời khẳng định rằng người Athens dù yếu kém về quân số vẫn có thể đánh bại Đế chế Ba Tư. Không những thế, chỉ một thế kỷ sau trận đánh này, dưới sự lãnh đạo của Alexander, người Hy Lạp đã đánh bại hoàn toàn Đế chế Ba Tư và xây dựng đế chế mới trải dài trên 5 triệu km². (Xem bài: Alexander Đại Đế vì sao vĩ đại? – P2: Bách chiến bách thắng)

Ngay sau chiến thắng lịch sử tại Marathon, người lính được lệnh truyền tin thắng trận đến kinh thành Athens. Tại kinh thành người Athens đang rất nóng lòng chờ tin từ Marathon, bởi nếu thất bại họ sẽ trở thành những nô lệ cho quân Ba Tư.

Cố báo tin vui thật nhanh, người lính đã phải chạy qua quãng đường 42 km rừng núi. Tới được kinh thành thì người lính kiệt sức nhưng vẫn kịp hét to lên rằng “Chúng ta đã chiến thắng!” rồi gục xuống. Hình ảnh đó đã mãi khắc sâu trong trái tim người Hy Lạp đến tận ngày nay.

Thế vận hội Olympics là cuộc tranh tài các môn thể thao lớn nhất trên hành tình, lần đầu tiên tổ chức vào năm 1896 ở thủ đô Athens của Hy Lạp. Tại Thế vận hội này người Hy Lạp đã đưa môn chạy Marathon vào tranh tài nhằm tưởng nhớ đến trận đánh lịch sử trên cánh đồng Marathon trước đây.

Từ đó môn chạy Marathon được truyền lại mãi đến tận hôm nay, với cự ly đường trường là 42,195 km, tượng trưng cho quãng đường mà người lính phải vượt qua để báo tin thắng trận đến kinh thành Athens.

Trần Hưng

Xem thêm:

• Trận Thermopylae: 300 quân Sparta chống lại 1 vạn quân Ba Tư
• Thủy chiến Salamis: Trận đánh quan trọng bậc nhất trong lịch sử nhân loại

Mời xem video: