Làn sóng “thoát Trung” lan rộng: Doanh nghiệp Nhật lần lượt đóng cửa nhà máy

Hình Độ
•
Thứ Năm, 18/12/2025

Từ đầu năm đến nay, việc điều chỉnh bố trí hoạt động của các doanh nghiệp Nhật Bản tại Trung Quốc đang thể hiện xu hướng “phi Trung Quốc hóa”, thu hút sự chú ý của dư luận. Gần đây, tại Trung Sơn và Huệ Châu (Quảng Đông) liên tiếp xuất hiện thông tin về việc Canon và Sony thu hẹp hoặc chấm dứt một số hoạt động. Nhiều người trong ngành cho biết, khác với trước đây là đóng cửa nhà máy và rút đi trực tiếp, vốn Nhật hiện nay đang giảm dần mức độ hiện diện tại Trung Quốc thông qua các biện pháp như thoái vốn, chấm dứt hợp tác, giảm đầu tư mới, nhằm hạ thấp rủi ro kinh doanh và rủi ro thể chế.

Quầy bán máy ảnh CANON (Ảnh: Wang Xiaolian/The Epoch Times)

Phía Canon Nhật Bản xác nhận, nhà máy sản xuất máy in laser của hãng tại Trung Sơn (Quảng Đông) đã chính thức ngừng sản xuất và hoạt động từ ngày 21/11, giải thể khoảng 1.400 lao động. Công ty cho biết quyết định dừng hoạt động chủ yếu xuất phát từ các yếu tố thương mại như biến động nhu cầu thị trường và cạnh tranh trong ngành, đồng thời nhấn mạnh các cơ sở sản xuất khác của Canon tại Trung Quốc vẫn đang vận hành. Sau khi thông tin được công bố, giới sản xuất tại địa phương đã bàn luận sôi nổi; nhiều người cho rằng việc nhà máy Trung Sơn ngừng hoạt động mang tính biểu tượng, phản ánh sự thu hẹp hơn nữa của doanh nghiệp Nhật trong khâu sản xuất tại khu vực châu thổ sông Châu Giang.

Ngày 14/12, việc Sony điều chỉnh các dự án liên quan tại Huệ Châu cũng gây chú ý. Thông tin từ nhiều cơ quan truyền thông và mạng xã hội cho thấy cơ sở sản xuất của Sony tại Huệ Châu có dấu hiệu chấm dứt hoặc rút khỏi hoạt động; các điều chỉnh này liên quan tới quy mô nhân sự lên tới khoảng hàng chục nghìn người, kéo theo các vấn đề về sắp xếp lao động và kết thúc dự án. Sony hiện chưa đưa ra tuyên bố công khai thống nhất về các thông tin nói trên. Một người am hiểu tình hình địa phương cho biết, nhà máy này từng là mắt xích quan trọng trong hệ thống sản xuất của Sony tại Trung Quốc, và việc điều chỉnh được xem là thêm một ví dụ cho thấy doanh nghiệp Nhật đang đánh giá lại bố cục sản xuất tại Trung Quốc.

Ông Trình Khuông, một kỹ sư cơ điện từng làm việc lâu năm cho các doanh nghiệp Nhật tại khu vực châu thổ sông Châu Giang, cho biết việc thu hẹp hoạt động của doanh nghiệp Nhật ở Trung Quốc không phải diễn ra đột ngột mà có lộ trình rõ ràng: “không phải rút hết cùng lúc, mà là co lại từng bước”. Ông nói thêm, một số doanh nghiệp Nhật không còn tăng vốn đầu tư; có doanh nghiệp chọn bán cổ phần, có doanh nghiệp chấm dứt liên doanh. “Một số hãng xe bề ngoài vẫn hoạt động, nhưng các khâu sản xuất cốt lõi đã dần được chuyển sang Ấn Độ và các quốc gia khác.”

Học giả Tăng Kỳ tại Bắc Kinh, người quen thuộc với hoạt động của các dự án liên doanh Trung – Nhật, nhận định rằng so với giai đoạn trước đây khi doanh nghiệp Nhật trực tiếp đóng cửa nhà máy và sa thải tập trung, các điều chỉnh trong những năm gần đây mang tính kín đáo và phân tán hơn. Thoái vốn, chấm dứt hợp tác, kết thúc chuyển giao công nghệ đã trở thành những cách làm phổ biến hơn. Theo ông, các điều chỉnh này thường được thực hiện thông qua thay đổi đăng ký kinh doanh, thỏa thuận nội bộ hoặc không gia hạn hợp đồng khi hết hạn, nên bên ngoài khó nhận ra.

Ông Tăng Kỳ cho biết, từ năm 2019, Đại Liên được chỉ định là khu thí điểm hợp tác phát triển địa phương Trung – Nhật, với kỳ vọng thu hút vốn Nhật. Tuy nhiên, gần đây ông được biết rằng một số doanh nghiệp Nhật tại đây đang tìm cách chấm dứt hợp tác.

Một cố vấn doanh nghiệp tại Bắc Kinh, từng tham gia nhiều cuộc đàm phán dự án liên doanh Trung – Nhật, cho hay các trụ sở chính tại Nhật trong những năm gần đây trở nên thận trọng hơn rõ rệt trong các quyết định liên quan đến Trung Quốc. “Vấn đề không chỉ là thua lỗ ngắn hạn, mà là sự thay đổi trong đánh giá về tính bất định dài hạn.” Trong bối cảnh đó, phía Nhật có xu hướng rút khỏi cổ phần trước, rồi dần dần thu hẹp quy mô hoạt động tại Trung Quốc.

Theo Nikkei Asia ngày 26/11 dẫn kết quả khảo sát, các doanh nghiệp Nhật đang từng bước giảm sự phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc. Trong số các doanh nghiệp có hoạt động ở nước ngoài, chỉ 16,2% coi Trung Quốc là thị trường quan trọng nhất, giảm so với mức 23,8% năm 2019; tỷ lệ doanh nghiệp cho rằng Trung Quốc là thị trường quan trọng nhất cũng giảm từ 25,9% xuống còn 12,3%.

Dữ liệu của Tổ chức Xúc tiến Thương mại Nhật Bản (JETRO) cho thấy xuất khẩu của Nhật sang Trung Quốc năm 2024 đã giảm năm thứ ba liên tiếp, thấp hơn khoảng 24% so với năm 2021. Trong đó, các mặt hàng cơ khí như linh kiện ô tô và robot công nghiệp ghi nhận mức giảm hai con số liên tục trong ba năm.

Tính đến nay, Canon và Sony đều chưa đưa ra tuyên bố rõ ràng về việc “rút khỏi Trung Quốc”. Chính quyền địa phương cũng chưa công bố thông tin chuyên biệt về các điều chỉnh này. Tuy nhiên, nhiều người được phỏng vấn cho rằng những thay đổi nói trên phản ánh sự chuyển hướng mang tính cấu trúc trong chiến lược của doanh nghiệp Nhật tại Trung Quốc.

Kết quả khảo sát do Công ty Nghiên cứu Dữ liệu Teikoku Databank của Nhật Bản công bố tháng 10/2025 cho thấy, trong số các doanh nghiệp Nhật có hoạt động ở nước ngoài, tỷ lệ coi Trung Quốc là thị trường quan trọng nhất tiếp tục giảm. Ngoài ra, theo số liệu tổng hợp công khai từ các cơ quan và viện nghiên cứu của Nhật, số doanh nghiệp vốn Nhật đang hoạt động tại Trung Quốc trong những năm gần đây đã giảm, từ khoảng 13.600 doanh nghiệp năm 2020 xuống còn khoảng 12.700 doanh nghiệp năm 2022, phản ánh sự điều chỉnh mang tính cấu trúc trong bố cục đầu tư của doanh nghiệp Nhật tại Trung Quốc.

Một số nhà quan sát nhận định rằng các điều chỉnh này chủ yếu được thúc đẩy thông qua việc thoái vốn và chấm dứt hợp tác, diễn ra tương đối âm thầm; diễn biến tiếp theo vẫn cần được theo dõi, bao gồm tác động đối với ngành sản xuất địa phương, cơ cấu việc làm và mô hình hợp tác với vốn đầu tư nước ngoài.