Công dụng chữa lành của đường nâu, đường phèn và mạch nha
- Tiến sĩ Hồ Nãi Văn
- •
Không phải loại đường nào cũng gây hại cho cơ thể. Một số loại, khi dùng đúng liều lượng và chế biến đúng cách, có thể mang lại tác dụng chữa bệnh.
Một chút vị ngọt không chỉ giúp cải thiện tâm trạng mà còn có thể chữa lành. Theo Trung y, đường không chỉ là món ăn mà còn là công cụ hỗ trợ sức khỏe. Dù chế độ ăn hiện đại thường cảnh báo về đường, một số chất tạo ngọt truyền thống vẫn được xem là có tác dụng chữa bệnh nếu dùng đúng cách. Với những lợi ích sức khỏe riêng, đường nâu, đường phèn và mạch nha đã trở thành những trợ thủ đắc lực cả trong nhà bếp lẫn phòng khám.
Vai trò của đường trong Trung y
Theo Trung y, vị ngọt được cho là có tác dụng điều hòa cơ thể, giảm căng thẳng và nuôi dưỡng các cơ quan quan trọng. Tuy nhiên, không phải loại đường nào cũng tốt như nhau. Điều quan trọng là nguồn gốc, quy trình xử lý và đặc tính (nóng, mát, ôn, hàn…).
Đường được chia thành hai loại chính: tự nhiên và tinh luyện. Đường tự nhiên có trong trái cây, mật ong và sữa. Trong khi đó, đường tinh luyện như đường trắng, đường nâu hay đường phèn thường được chiết xuất từ mía. Dù rất ngọt, mỗi loại lại có thành phần dưỡng chất khác nhau tùy vào cách chế biến.
Ví dụ, đường nâu còn giữ được nhiều khoáng chất nên được đánh giá là bổ dưỡng. Đường phèn là đường trắng kết tinh lại, có vị nhẹ, tính ôn hòa. Còn mạch nha, làm từ ngũ cốc lên men, được biết đến với công dụng làm dịu và dưỡng phổi. Trái lại, các loại đường tinh luyện hiện đại như siro ngô chứa fructose cao có quy trình sản xuất phức tạp và nên hạn chế sử dụng.
Hãy cùng khám phá tác dụng chữa bệnh độc đáo của ba loại đường truyền thống trong Trung y.
Đường nâu
Loại đường nào là tốt nhất cho sức khỏe? Nói chung, đường càng thô, càng gần với dạng tự nhiên thì càng có lợi. Vì thế, tôi khuyên dùng đường nâu là lựa chọn tốt nhất. Độ “thô” của đường nâu có được từ quá trình đun sôi, cô đặc và làm nguội nước mía mà không qua nhiều bước tinh chế hay lọc. Nhờ vậy, nó giữ lại được nhiều khoáng chất và chất dinh dưỡng, đặc biệt có lợi cho trẻ nhỏ hoặc người bị thiếu máu.
Đường nâu cũng thường được gọi là đường đỏ. Các nghiên cứu cho thấy đường nâu ít qua tinh luyện chứa nhiều chất chống oxy hóa và nguyên tố vi lượng như selenium.
Trong Trung y, đường nâu không chỉ là một chất tạo ngọt mà còn được xem như một loại thuốc bổ ấm cơ thể. Cổ y văn của “Bản Thảo Cương Mục” của Trung Quốc từng ca ngợi đường nâu với công dụng “bổ huyết và xua tan hàn khí”.
Trong Trung y, điều này đặc biệt quan trọng, vì “hàn” không chỉ là cảm giác về nhiệt độ mà còn là một trạng thái mất cân bằng trong cơ thể, có thể gây ra ứ trệ, đau nhức hoặc mệt mỏi, đặc biệt là ở phụ nữ. Chẳng hạn, trà gừng đường nâu là một phương thuốc dân gian lâu đời giúp làm ấm cơ thể, tăng tuần hoàn máu và giảm đau trong kỳ kinh nguyệt.
Đối với người lớn tuổi đang hồi phục sau bệnh nặng, việc ăn đường nâu có thể giúp bổ sung năng lượng cho cơ thể, hỗ trợ tiêu hóa và đẩy nhanh quá trình hồi phục.
Trà gừng đường nâu
Nguyên liệu:
- Gừng tươi: 10–15 gram (khoảng 2–4 cm), thái lát mỏng, băm nhỏ hoặc xắt sợi
- Nước: 2 chén
- Đường nâu: 1–2 muỗng canh (tùy khẩu vị)
Cách pha (Phương pháp đun sôi):
- Đun gừng: Cho gừng thái lát hoặc băm nhỏ vào nồi nhỏ cùng với 2 chén nước.
- Đun sôi và nấu liu riu: Đun sôi, sau đó hạ nhỏ lửa và đun tiếp từ 10 đến 15 phút để gừng ra hết tinh chất.
- Thêm đường nâu: Khuấy đường nâu vào cho đến khi tan hoàn toàn.
- Lọc (nếu muốn) và dùng nóng.
Đường phèn
Đường phèn được làm bằng cách hòa tan đường trắng rồi để kết tinh lại. Nếu kết tinh nhanh, đường sẽ tạo thành những hạt nhỏ li ti; còn nếu kết tinh chậm, sẽ hình thành các tinh thể to, trong suốt. Khi mua đường phèn, nên chọn loại trong hoặc hơi ngả vàng, và tránh loại trắng sáng bất thường vì có thể đã bị tẩy trắng.
Đường phèn có tác dụng làm dịu và dưỡng ẩm phổi, rất hiệu quả trong việc giảm ho. Hồi nhỏ, mỗi khi tôi bị ho hay đau họng, mẹ thường lấy đường phèn pha với me chín rồi hãm với nước nóng. Đợi nguội bớt là mẹ cho tôi uống, thực sự rất hiệu quả.
Bồ kết xù (Sterculia lychnophora) là quả của một loài cây thuộc họ Sterculiaceae. Nó chứa nhiều hoạt chất chống viêm và thường được dùng để trị viêm họng. Loại quả này cũng có thể nấu chung với đường phèn.
Đường phèn với bồ kết xù
Nguyên liệu:
- Bồ kết xù: 2–3 quả
- Đường phèn: 10–15 gram
Cách pha:
- Cho bồ kết xù và đường phèn vào tách hoặc ấm.
- Thêm khoảng 300ml nước sôi.
- Hãm trong 8–10 phút, đến khi bồ kết xù nở mềm và đường tan hết.
- Khuấy nhẹ, thưởng thức khi ấm hoặc ở nhiệt độ phòng.
Đường mạch nha
Đường mạch nha được làm từ các nguyên liệu giàu tinh bột như cao lương, gạo, lúa mạch và ngô, thông qua quá trình lên men và đường hóa. Trong Trung y, mạch nha không chỉ là món ngọt, mà còn được xem như một loại thực phẩm chữa bệnh.
Theo Trung y, mạch nha có thể:
- Bổ tỳ vị: Tỳ và vị là hai cơ quan then chốt trong hệ tiêu hóa và tạo năng lượng. Khi tỳ yếu, cơ thể có thể mệt mỏi, chán ăn hoặc đi ngoài phân lỏng. Mạch nha cung cấp nguồn dinh dưỡng nhẹ nhàng và ấm áp, hỗ trợ sự cân bằng tiêu hóa.
- Nhuận phế, giảm ho: Đặc biệt trong thời tiết lạnh hoặc khí hậu hanh khô, mạch nha giúp làm dịu đường hô hấp, giảm ho và đau rát cổ họng.
- Giảm căng thẳng và cải thiện khàn tiếng: Vào thời xưa, ca sĩ và người hay nói nhiều thường dùng các bài thuốc từ mạch nha để phục hồi giọng nói.
Nếu bạn đang khó chịu vì cảm lạnh, đau họng hoặc ho dai dẳng, Trung y có một bài thuốc đơn giản và hiệu quả từ xa xưa: Nước củ cải trắng pha với mạch nha.
Củ cải trắng – nổi tiếng trong Trung y với công dụng tiêu đờm, thanh nhiệt – được kết hợp với mạch nha để vừa làm sạch đường hô hấp, vừa làm dịu cổ họng. Củ cải giúp loại bỏ chất nhầy dư thừa và hỗ trợ tiêu hóa, trong khi mạch nha có tác dụng bọc cổ họng, làm ẩm phổi và giảm khô rát. Đây là bài thuốc từ thực phẩm nhẹ nhàng, rất phù hợp khi cơ thể bạn cảm thấy hơi mất cân bằng.
Nước củ cải mạch nha
Nguyên liệu:
- Củ cải trắng tươi: 1 củ vừa
- Mạch nha: 2–3 muỗng canh (điều chỉnh theo khẩu vị)
Cách pha:
- Rửa sạch và gọt vỏ củ cải trắng, sau đó thái lát mỏng.
- Xếp các lát củ cải lên đĩa hoặc tô sâu lòng.
- Rưới đều mạch nha lên trên mặt các lát củ cải.
- Đậy kín và cho vào ngăn mát tủ lạnh từ 1 đến 2 tiếng. Trong thời gian này, củ cải sẽ tiết ra nước ngọt tự nhiên nhờ phản ứng với mạch nha.
- Sau đó, chắt lấy phần nước ra ly. Uống nước này giúp giảm ho, tiêu đờm và làm dịu cổ họng.
Cẩn trọng với siro bắp nhiều fructose
Một lượng đường vừa phải có thể giúp nuôi dưỡng cơ thể. Tuy nhiên, trong thực phẩm chế biến hiện nay, lượng đường tinh luyện rất cao – đặc biệt là siro bắp chứa nhiều fructose – và điều này gây hại cho sức khỏe. Cái tên của loại đường này nghe có vẻ lành mạnh, vì dễ khiến người ta nghĩ nó là “fructose tự nhiên” hay “đường trái cây” – nhưng thật ra không phải vậy. Siro bắp giàu fructose không phải là fructose tự nhiên, mà là một sản phẩm được chế biến công nghiệp, chủ yếu từ tinh bột bắp hoặc khoai mì.
Trước đây, tôi từng nghĩ loại siro này rất tiện lợi: chỉ cần mở gói, đổ vào cà phê, khuấy nhẹ là tan ngay. Tôi còn dùng nó để phết lên bánh mì. Nhưng chỉ sau một tuần sử dụng, tôi phát hiện điều bất thường: màu phân của tôi chuyển từ nâu sang trắng nhợt. Sau đó tôi mới biết, fructose ảnh hưởng đến việc tiết mật. Và khi tôi ngưng dùng, màu phân trở lại bình thường.
Các nghiên cứu cho thấy, dùng quá nhiều fructose có thể gây tổn thương gan, dẫn đến viêm gan không do rượu và các bệnh chuyển hóa khác, thậm chí tăng nguy cơ ung thư. Còn với fructose tự nhiên trong trái cây, bạn không cần lo lắng nếu ăn ở mức vừa phải.
Người bị tiểu đường nên dùng loại đường nào?
Người bị tiểu đường nên hạn chế hoặc tránh dùng đường tinh luyện. Nếu muốn thêm vị ngọt, bạn có thể chọn hai loại chất tạo ngọt thay thế dưới đây:
- La hán quả: Đường từ la hán quả là chất tạo ngọt tự nhiên, không chứa calo và gần như không ảnh hưởng đến đường huyết. Rất thích hợp để nấu canh, pha trà nhờ vị ngọt dịu tự nhiên. Ví dụ: nếu bạn thêm vỏ la hán quả vào món bồ kết xù, vị ngọt của nó có thể thay thế đường phèn, lại còn làm món uống thêm hương vị.
- Cỏ ngọt : Chiết xuất từ cây cỏ ngọt, đây là chất tạo ngọt không calo, không làm tăng đường huyết, thích hợp để pha nước, nấu ăn hàng ngày. Nhiều nghiên cứu còn cho thấy stevia có thể giúp giảm đường huyết sau bữa ăn.
Vị ngọt chữa lành
Trong Trung y, đường không chỉ đơn thuần là hương vị, mà còn là một nguồn dưỡng chất. Đường nâu có tác dụng làm ấm và phục hồi cơ thể. Đường phèn thì làm dịu và làm mát. Mạch nha giúp hỗ trợ tiêu hóa và phục hồi giọng nói. Nếu được sử dụng hợp lý, những loại đường truyền thống này không chỉ giúp món ăn ngon hơn, mà còn góp phần nâng cao sức khỏe và thể trạng. Vì vậy, lần tới khi bạn thèm vị ngọt, hãy chọn vị ngọt từ thiên nhiên – vì theo Trung y, vị ngọt cũng có thể chữa lành.
Liên Hoa biên dịch
Xem thêm
Từ khóa đường nâu mạch nha đường phèn
