Vấn đề về bắt lính ở Ukraine trở nên nổi cộm khi anh hùng bị giam 3 ngày

Nhật Tân
•
Thứ Bảy, 14/06/2025

Anh hùng được Zelensky tặng huân chương mà cũng suýt bị bắt lính sau 3 ngày bị đội ngũ bắt lính Ukraine giam cầm cuối tuần trước, bị giam theo cách “không khác gì bị giam ở nhà tù Nga”. Vụ bê bối đã góp phần đẩy vấn đề bắt lính vào ống kính truyền thông, nhất là sau khi nhân dân Ukraine hầu như đã mất niềm tin vốn đã mỏng manh vào đàm phán hòa bình, kể từ sau khi chính quyền Kiev leo thang chiến tranh bằng cách tấn công vào cơ sở liên quan đến phòng thủ hạt nhân của Nga vào đầu tháng này. Một bài xã luận đăng vào Thứ Bảy hôm nay trên Pravda Ukraine, tờ báo theo khá sát tình hình của chính trị Kiev, đã miêu tả tình huống này giờ đây tựa như giao tranh giữa cái mà họ gọi là “đảng bắt lính” và “đảng trốn lính”. Không phải chỉ là giao tranh đơn thuần giữa “bắt” và “trốn”, mà là cả những bộ ý thức hệ kèm theo những liên quan với các biến động chính trị ở nước này. Vấn đề bắt lính và trốn lính ở Ukraine đã đột ngột tăng mạnh kể từ cuối năm ngoái, thậm chí một cái gọi là “từ điển Myslovo” từ mới hiện đại của Ukraine đã vinh danh bình chọn “bu-xi-fi-ca-xia” là “từ của năm 2024”. “Buxificaxia” là thuật ngữ mới, do dân chúng Ukraine đưa ra, với nghĩa chính là “bắt lính”: huy động cưỡng bức theo một quy trình tăng tốc.

250613ZaluzhnyZamry — Roman Zamry (phải) chụp ảnh cùng Valery Zaluzhny (trái, khi đó là Tổng tư lệnh quân đội Ukraine) (ảnh do Zamry đăng trên Facebook)

Anh hùng được tổng thống trao huân chương mà cũng bị giam, suýt trở thành nạn nhân của nạn bắt lính

Roman Zamry, người một thời được truyền thông Ukraine coi là anh hùng quân y kèm theo danh hiệu “Yoda”, đã đăng trên tài khoản mạng xã hội của mình vào tuần trước, tường trình dài dằng dặc về những bất công mà ông phải gánh chịu ở TCC (cơ quan tuyển quân), với những miêu tả kiểu như thế này:

“TCC như một rạp xiếc”.
Điện thoại (tài sản cá nhân của ông Zamry) được một nhân viên TCC “xin tạm cầm để nhập số liệu, nhưng ngay sau đó anh ta cầm điện thoại và biến mất; tôi không bao giờ gặp lại người đó nữa.”
Ông miêu tả nơi ông bị giam cầm cùng 2 người khác: “Ban đêm, tôi bị họ đưa vào một căn phòng […] Mọi thứ đều có song sắt, một chiếc camera chĩa vào tôi, cánh cửa bị khóa từ bên ngoài. Căn phòng rách nát, hôi thối, và không có gì để hít thở.” Thậm chí có đoạn viết mang tính so sánh “không có gì khác biệt 3 ngày đó với thời gian bị giam ở nhà tù Nga.”
Zamry, vốn hành nghề bác sỹ và có tiếng ở Ukraine, đã nói nhiều lần với TCC rằng ông bị bệnh và không đủ điều kiện nhập ngũ, nhưng TCC đã nói rằng “bệnh lao phổi đúng là sẽ có vấn đề với việc đi lính, nhưng mà đó là sau này chứ không phải bây giờ” và “bệnh sỏi thận là không có” vì TCC không xét nghiệm ra, bất chấp rằng Zamry chắc chắn rằng ông là đang bị sỏi thận.
Zamry may mắn được thả về, là vì sau khi được đưa tới đơn vị quân đội, thì người chỉ huy đã phát hiện ra vấn đề, và thả ông ta về. Ông viết đó là “sỹ quan của quân đội mà đã đối xử với tôi như một con người, lần đầu tiên sau 3 ngày.”
Theo ông kể, người sỹ quan này đã gây sức ép với người của TCC, cho nên ông Zamry đã nhận lại được chiếc điện thoại của mình.

Bài viết của Zamry khá dài, trên đây chỉ là vài điểm.

Ông Zamry từng một thời được truyền thông Ukraine ca ngợi. Thậm chí ngay cả báo chí nước ngoài Châu Âu tự do (bản tiếng Ukraine) ngày 26/10/2023 đã miêu tả rằng người bác sỹ này đã cứu mạng ít nhất 700 người trong những năm chiến tranh kể từ 2014, và ông được tặng danh hiệu “Yoda”.

Bài viết đó đã nói rằng Zamry muốn đi lính để chiến đấu cho chính quyền Kiev sau vụ đảo chính Maidan Kiev 2014, và đã trở thành bác sỹ quân y phục vụ ở tiền tuyến kể từ 2014.

Theo truyền thông Ukraine thì Zamry đã xuất ngũ vào tháng 7/2023, và hiện nay đang nuôi 3 con nhỏ.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 22/1/2024 đã tặng Huân chương Công trạng hạng 3 cho Zamry.

Pravda: “Đảng bắt lính” và “đảng trốn lính”

Theo bài xã luận được Pravda Ukraine đăng vào Thứ Bảy hôm nay, vụ bê bối về Zamry xảy ra vào tuần trước đã thực sự gây sốc cho công chúng Ukraine, rằng “đã làm rung chuyển các mạng xã hội trong nước; mà đó không phải là vụ đầu tiên và cũng không phải là vụ cuối cùng.”

Thêm vào đó, bài xã luận viết, người dân Ukraine đã nhận ra rằng “ảo tưởng rằng sẽ có một nền hòa bình nhanh chóng nhờ Donald Trump nay đang tan biến”.

Nếu hòa bình không đến sớm, thì chiến tranh sẽ kéo dài đến bao giờ? Việc nhân dân phải tiếp tục ra chiến trường sẽ còn kéo dài đến bao lâu?

Theo xã luận này, thuật ngữ “đảng trốn lính” (Партія ухилянтів) đã xuất hiện từ năm ngoái, năm 2024, là để “chỉ bộ phận những người được xã hội biết đến do việc chỉ trích chính sách huy động bắt buộc” của chính quyền Kiev. Đối lập với nó, ấy là “đảng bắt lính” (Партія ТЦК, đảng TCC), những người ủng hộ cơ quan tuyển quân TCC.

Đây không phải đơn thuần là nói về phe đi bắt người và phe lẩn trốn. Đây là “đảng”, đây là vấn đề chính trị, đây là vấn đề ý thức hệ.

Theo tờ báo phân tích, cần phải nhìn từ những luận điểm chính trị đã có nguồn gốc từ lâu về chiến tranh Ukraine.

Ban đầu, một nhóm người trong quân đội, cái mà Pravda gọi là “nhóm diều hâu” (nhóm hiếu chiến) trong quân đội Ukraine (với các khuôn mặt tiêu biểu là Valery Zaluzhny hay Kyrylo Bunanov). Nhóm này đại biểu cho niềm tin rằng thông qua chiến tranh Ukraine cuối cùng sẽ cho thấy rằng chính sách diều hâu, quyết liệt theo đuổi chiến tranh với nước láng giềng Liên bang Nga, là chính sách đúng đắn cho Ukraine.

Theo xã luận, thì hơn 3 năm chiến tranh qua, nhóm này vẫn luôn là những người nắm quyền lãnh đạo ở Kiev, cho nên, luận điểm này là luận điểm chính thống và là tiếng nói chủ đạo trong truyền thông Ukraine. Và ấy mới là nền tảng đích thực của đảng bắt lính.

Nhưng mà, kỳ thực “đang có một con voi ở trong phòng” (tờ báo dùng cách nói của phương Tây, khi nói về một sự thật hiển nhiên mà ai cũng biết, nhưng rất ít người dám nói ra điều ấy): Đó là đảng trốn lính.

Theo tờ báo, số người dân Ukraine không tán thành cách tiến hành cuộc chiến này, đặc biệt là trong vấn đề bắt lính, kỳ thực là chiếm đa số. Tờ báo lấy dẫn chứng bằng con số của chính cơ quan công quyền: Hiện nay ước tính có 6 triệu người dân Ukraine đang lẩn trốn không chịu đăng ký trong hồ sơ của TCC, mà theo luật, người dân vào độ tuổi nhập ngũ hoặc sắp đến tuổi nhập ngũ là phải đăng ký. “Họ coi việc huy động là mối uy hiếp có tính tồn vong” đối với họ, tờ báo viết.

Trong khi đó, theo tờ báo, thì toàn bộ quân đội Ukraine, kể tất tần tật cả hậu cần hay y tế, v.v. thì cũng chỉ là gần 1 triệu người.

Đảng trốn lính đông hơn rất nhiều đảng bắt lính! Đó chính là vấn đề, đó là con voi trong phòng!

Theo nhận định của xã luận, thì Ukraine sắp tới sẽ có bầu cử. Bầu cử tổng thống, bầu cử quốc hội, v.v.

Đảng bắt lính thì nói rằng những kẻ trốn lính là vô đạo đức, là không yêu nước, v.v.

Đảng trốn lính thì nói rằng “đất nước đang trong chế độ độc tài”, “quân đội đang chiến đấu bằng xác thịt của binh lính”, TCC là tham nhũng, v.v.

Bài xã luận cho rằng những ngày nay, điều bất ngờ là tiếng nói của đảng trốn lính lại trở nên nổi bật. Vụ bê bối Zamry hiển nhiên là một điểm nhấn.

Xuất hiện những tiếng nói chỉ trích chính sách bắt lính ở Ukraine, mà theo xã luận chỉ ra, là do có những người muốn thông qua đó để đạt được ủng hộ của cử tri cho lần bầu cử sắp tới.

Ngay cả trong các lời bình luận (phản hồi) của độc giả, cũng thấy luận thuật tương tự. Kiểu như là, tờ báo Pravda xưa nay không thể nào viết bài chỉ trích chế độ bắt lính của chính quyền Zelensky theo cách thế này được, nhưng mà, bây giờ tờ báo đã đổi giọng, chính là phản ánh những biến động hôm nay trong giới chính trị Kiev.

Bài xã luận phân tích rằng đây không phải là sự đấu tranh đơn giản.

Tính đến nay, TCC, vì để đạt được mục đích có lính mới bổ sung cho chiến trường, trong nhiều năm qua đã làm nhiều việc vi phạm pháp luật.

Đảng bắt lính lập luận rằng, vì sự nghiệp cao cả, thì vi phạm một chút cũng có sao.

Mục đích sẽ biện minh cho thủ đoạn.

Bài xã luận có đoạn miêu tả một cách hài hước rằng: Trước đây quan chức nhà ta vẫn chế giễu rằng Nga ngố bắt người mà không cần giải thích, kiểu như “người này phạm tội và giờ đã vô tù, cái đó mới là quan trọng, còn làm sao chúng tôi bắt được người đó thì chỉ là chi tiết nhỏ”; nhưng mà giờ thì câu nói đó được chuyển nguyên văn cho chính quyền Kiev: “người này ở tuổi nhập ngũ và giờ đã được đưa ra tiền tuyến, đó mới là điều quan trọng, còn chúng tôi làm sao bắt được người đó thì chỉ là tiểu tiết.”

Còn đảng trốn lính thì lên án mạnh mẽ các thủ đoạn bắt lính này.

Bây giờ, khi Zelensky còn đang đương quyền đương chức, thì cái lập luận mục đích sẽ biện minh cho thủ đoạn ấy là còn dùng được. Nhưng mà, nếu sau lần bầu cử này không còn như thế nữa, thì những người của TCC, người ủng hộ chế độ này sẽ được nhìn nhận thế nào? Cách làm của họ, ví như cách đối đãi với ông Zamry, thì có được tính là phạm pháp không?

Mà đảng trốn lính chính là đông hơn. Muốn đạt được số phiếu cử tri, thì không thể không quan tâm tới quan điểm của “đảng” này.

Kỳ thực, năm đó Zelensky đắc cử tổng thống với số phiếu khá là áp đảo, cũng là dựa trên lời hứa với dân chúng Ukraine: Hòa bình cho Ukraine, và phá trừ tham nhũng cho Ukraine.

Tất nhiên, thực tế những năm mà Zelensky cầm quyền cho thấy mọi thứ đã không diễn ra như vậy, nếu không muốn nói là ngược lại.

Hòa ước Minsk chính là được đập vỡ vào thời Zelensky, chiến tranh leo thang, cuối cùng dẫn tới chiến tranh toàn diện vào tháng 2/2022.

Do đó, vấn đề ý thức hệ trốn lính và bắt lính, theo bài xã luận, đã bất ngờ trở thành vấn đề nổi cộm, là một trong những điểm nhấn của giao tranh hai phe, mà tờ báo gọi là đảng bắt lính và đảng trốn lính.

Trước đây, báo chí nào mà dám nói đến từ “bắt lính” thì có khi bị chỉ trích: Phải nói là “nghĩa vụ quân sự” chứ không được nói là “bắt lính”, v.v.

Nhưng mà ngày nay, cái từ “bắt lính” này đã được người dân Ukraine chọn là từ của năm!

Buxificaxia (bắt lính) được bình chọn là từ của năm 2024

Cũng theo Pravda thì Myslovo chọn Buxificaxia là từ của năm 2024.

Đây là bình chọn của nhân dân Ukraine trong theo truyền thống 12 năm của Myslovo, trang web tự miêu là là website về ngôn ngữ hiện đại Ukraine.

Buxificaxia (busification) nghĩa là “huy động cưỡng bức theo một quy trình tăng tốc”, mà chúng ta vẫn quen gọi là “bắt lính”.

Myslovo từng có các từ của năm: “huy động” (2023), “tàu chiến Nga, cút đi” (2022), “vắc-xin” (2021), “corona” (2020), “số hóa” (2019), “tomos” (đây là nói về vụ thời Poroshenko, lăng xê OCU, một cơ cấu được coi là nhóm ly giáo, 2018), “bezviz” (EU cho miễn thị thực, 2017), “tham nhũng” (2016), “phong tỏa” (nói về việc cô lập bán đảo Crimea, 2015), “cyborg” (2014), “Euromaidan” (2013).