Đồ uống tăng lực có thể làm tăng nguy cơ tự tử?
- Lý Ngọc
- •
Một phân tích tổng hợp quy mô lớn trên hơn 1,5 triệu người tham gia đã chỉ ra mối liên hệ đáng chú ý giữa loại đồ uống có chứa caffeine và nguy cơ tự tử. Kết quả cho thấy, tiêu thụ cà phê ở mức cao (hơn 60 tách mỗi tháng) có liên quan đến giảm đáng kể các nỗ lực tự tử. Ngược lại, ngay cả khi chỉ tiêu thụ một lon nước tăng lực mỗi tháng, nguy cơ suy nghĩ và hành vi tự tử đã tăng lên rõ rệt, đặc biệt là khi lượng tiêu thụ cao hơn.
Tác động trái ngược này khiến nhiều nhà khoa học chú ý, và một số lý giải được đưa ra nhằm giải thích cơ chế đằng sau sự khác biệt này.
Vai trò của thành phần trong đồ uống: Caffeine không phải là tất cả
Điểm khác biệt quan trọng giữa 2 loại đồ uống là thành phần đi kèm với caffeine. Trong khi cà phê chủ yếu chỉ chứa caffeine và các chất chống oxy hóa tự nhiên, nước tăng lực lại chứa nhiều chất hướng thần như taurine, guarana, nhân sâm, cùng với hàm lượng đường rất cao. Những chất này được cho là có thể gây ra lo âu, rối loạn cảm xúc và mất ổn định tâm thần, đặc biệt ở nam giới trẻ tuổi – nhóm tiêu dùng chính của nước tăng lực.
Tiến sĩ Guillaume Davido, bác sĩ tâm thần tại Bệnh viện Bichat-Claude Bernard (Paris), nhận định:
“Tỷ lệ tự tử ở những người uống cà phê thấp hơn 30% so với những người uống nước tăng lực. Điều đó rất ấn tượng.”
Caffeine – bạn hay thù trong tâm thần học?
Nhiều chuyên gia từng hoài nghi về tác dụng bảo vệ của caffeine vì caffeine có thể làm giảm chất lượng giấc ngủ, gây tăng lo âu – những yếu tố góp phần vào rối loạn trầm cảm và hành vi tự sát. Do đó, phát hiện về tác dụng tích cực của cà phê đối với nguy cơ tự tử là điều gây bất ngờ, dù một số tài liệu trước đây đã gợi ý rằng caffeine có thể có tác dụng bảo vệ thần kinh, đặc biệt khi tiêu thụ ở mức độ vừa phải.
Sự khác biệt trong cách tiêu thụ và lối sống
Tiêu thụ nước tăng lực thường đi kèm với lối sống rủi ro: sử dụng chất gây nghiện, ăn uống không lành mạnh, rối loạn giấc ngủ và tình trạng sức khỏe tâm thần kém. Trong khi đó, người uống cà phê “truyền thống” thường có đặc điểm nhân khẩu học khác, ít có hành vi nguy cơ cao.
Phân tích tổng hợp cũng lưu ý rằng nam giới trẻ tuổi – nhóm tiêu dùng chính của nước tăng lực – cũng là nhóm có tỷ lệ tự tử cao nhất, góp phần làm rõ mối liên hệ được quan sát thấy.
Ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật đường ruột và trục ruột – não
Cà phê, nhờ đặc tính chống oxy hóa, còn có tác dụng cải thiện hệ vi sinh vật đường ruột, từ đó gián tiếp ảnh hưởng tích cực đến tâm trạng thông qua trục ruột – não.
Ngược lại, nước tăng lực – đặc biệt là hàm lượng đường cao – lại làm giảm sự đa dạng của hệ vi sinh vật, ức chế biểu hiện gen vi khuẩn có lợi và có thể góp phần làm tăng nguy cơ trầm cảm và hành vi tự sát.
Hạn chế của phân tích tổng hợp
Tuy nghiên cứu rất quy mô, nhưng cũng tồn tại một số hạn chế:
Định lượng caffeine không đồng nhất: Lượng cà phê được định nghĩa rõ ràng (60 cốc/tháng), nhưng lượng tiêu thụ nước tăng lực chỉ được mô tả là “một lon”, mà một lon có thể chứa lượng caffeine từ 75 đến 300 mg — tương đương 1–2 ly cà phê.
Những người dùng nước tăng lực có thể nạp vào cơ thể nhiều caffeine hơn mà không ý thức được, cộng thêm các thành phần phụ có tác động xấu.
Khác biệt về nhân khẩu học giữa người uống cà phê và người dùng nước tăng lực khiến kết quả không hoàn toàn có thể so sánh trực tiếp.
Khuyến cáo lâm sàng: Nên hỏi bệnh nhân về đồ uống họ sử dụng
Theo Tiến sĩ Davido, các buổi tư vấn tâm thần nên bao gồm đánh giá lượng nước tăng lực và cà phê tiêu thụ, nhất là trong trường hợp bệnh nhân có các triệu chứng như lo âu, trầm cảm, rối loạn giấc ngủ, hoặc có nguy cơ tự sát.
“Việc tiêu thụ nước tăng lực nên được coi là một ‘cờ đỏ’. Nó có thể chỉ ra lối sống rủi ro hoặc các vấn đề liên quan như rối loạn ăn uống, tiêu thụ đường cao, hoặc sử dụng chất gây nghiện”.
Ngoài ra, đường – một thành phần chính trong nước tăng lực – được biết là có thể gây trầm cảm, hội chứng chuyển hóa, và bệnh gan nhiễm mỡ, tất cả đều ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm thần.
Tương tác tiềm năng với thuốc hướng thần
Một số tương tác ở cấp độ phân tử giữa caffeine và thuốc điều trị tâm thần đã được ghi nhận:
Clozapine, thuốc điều trị tâm thần phân liệt kháng trị, có thể bị ảnh hưởng bởi caffeine, do cả hai đều chuyển hóa qua enzyme gan CYP1A2.
Uống nhiều nước tăng lực có thể ảnh hưởng đến nồng độ đường trong máu – điều cần lưu ý với những bệnh nhân dùng clozapine.
Hiện chưa có tương tác nghiêm trọng nào được ghi nhận giữa caffeine và thuốc chống trầm cảm, nhưng các bác sĩ vẫn khuyến cáo không nên kết hợp đồ uống tăng lực hoặc cà phê với thuốc an thần, vì điều này giống như nhấn ga và phanh cùng lúc, gây hại cho cơ thể.
Hai mặt của caffeine và vai trò lâm sàng của nước tăng lực
Cuối cùng, Tiến sĩ Davido cho rằng nghiên cứu này không nhằm “tôn vinh” cà phê mà nhằm làm rõ tác động tiềm tàng của caffeine từ các nguồn khác nhau đến nguy cơ tự tử.
Caffeine từ cà phê, khi tiêu thụ ở mức độ vừa phải, có thể có tác dụng bảo vệ chống lại nguy cơ tự tử.
Nước tăng lực, ngược lại, làm tăng nguy cơ tự tử, đặc biệt ở nam giới trẻ tuổi, có thể do sự kết hợp giữa caffeine liều cao, đường, và các chất hướng thần khác.
Việc sử dụng nước tăng lực nên được đánh giá trong tham vấn lâm sàng, đặc biệt trong các trường hợp bệnh nhân có triệu chứng tâm thần, hoặc đang sử dụng thuốc hướng thần.
Lý Ngọc theo Medscape
Xem thêm
Từ khóa nước tăng lực cà phê caffein
