Hai dòng họ võ tướng nổi tiếng ở Hà Tĩnh

Hà Tĩnh có 2 dòng họ phát võ tướng nổi tiếng là dòng họ Võ Tá và họ Ngô. Hai dòng họ này đã đóng góp nhiều nhân tài về võ học cho dân tộc.

Dòng họ Võ Tá

Dòng họ Võ Tá ở làng Hà Hoàng (thuộc Thạch Hà, Hà Tĩnh ngày nay) bắt đầu từ cụ tổ Võ Kỹ từ 500 năm trước. Dòng họ này đóng góp 36 võ tướng, trong đó 18 tướng góp công lớn được phong tước Quận công.

Dòng họ này trở nên nổi tiếng hơn vào thế kỷ 17 khi nhà Lê có tổ chức khoa thi Tạo sỹ. Đây là kỳ thi võ học được tổ chức song song với kỳ thi khoa bảng. Lịch sử 19 khoa thi Tạo sỹ thì dòng họ Võ Tá có đến 15 người đỗ tạo sỹ, có thể hiểu vui là “tiến sĩ” võ học. Dòng họ này được xem là “Thạch Hà thế tướng” suốt 180 năm Triều đại nhà Hậu Lê.

Nói về dòng họ Võ Tá, dân gian lưu truyền câu:

Thập ngũ tạo sĩ, thập bát quận công, cung kiếm gia thanh quang giám sách
Đồng triều phụ tử, đồng khoa huynh đệ, thi thư thế nghiệp thọ sơn hà.

Tạm dịch:

Mười lăm tiến sĩ võ, mười tám quận công, nghiệp cung kiếm rạng sử sách
Cha con cùng triều, anh em cùng khoa, văn chương sự nghiệp mãi với non sông.

Võ Tá Liễn là người đỗ Tạo sĩ đầu tiên cho dòng họ khi mới 21 tuổi, nổi tiếng là vị tướng văn võ song toàn. Vào thời điểm đó, Đàng Ngoài suy yếu, các nhiều cuộc khởi nghĩa nổi lên. Năm 1740, Triều đình cử Đốc trấn Võ Tá Liễn đưa quân đi đánh dẹp vùng Đông Yên (thuộc Khoái Châu, Hưng Yên), lập công dẹp loạn giúp Triều đình Lê – Trịnh.

Dòng họ còn có Võ Tá Sắt cũng là một vị tướng nổi tiếng. Năm 14 tuổi ông được theo học ở trường Quốc Tử Giám, vì xuất thân trong gia đình quan lại nên được tập ấm ban cho chức quản binh. Khi các cuộc khởi nghĩa và nạn kiêu binh nổi lên, ông nhiều lần cầm quân đi đánh dẹp. Do lập công lớn nên ông được ban tước Quận công, khi mất được xây lăng mộ.

Họ Ngô

Ở Hà Tĩnh, dân gian truyền khẩu câu: “Trảo Nha chi Ngô, Thạch Hà chi Võ”, ngoài họ Võ đã nói ở trên, Hà Tĩnh còn có họ Ngô ở Trảo Nha là hậu duệ của Ngô Quyền.

Dòng họ này trước đó an cư ở Thạch Trị (Thạch Hà), sau đó chuyển đến Trảo Nha (thôn Phúc Sơn, thị trấn Nghèn, Can Lộc ngày nay) hình thành nên dòng họ Ngô ở đây.

Đến thời Lê Trung Hưng thì họ Ngô ở Trảo Nha nổi tiếng xuất sinh võ tướng, dòng họ có 18 Quận công, 36 Hầu tước, 4 người đỗ Tạo sỹ và nhiều người đỗ tam trường võ.

Khi Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê, nhiều quan lại nhà Lê không theo nhà Mạc, Nguyễn Kim sang Ai Lao tập hợp binh mã phục hưng nhà Lê. Bấy giờ đất nước hỗn loạn, trộm cướp nổi lên khắp nơi.

Lúc này họ Ngô ở Trảo Nha có Ngô Cảnh Hựu giỏi võ nghệ, sức địch muôn người. Gặp cảnh trộm cướp khắp nơi, ông tập hợp gia thuộc chiếm giữ huyện nhà ở Thiên Lộc (thuộc phủ Đức Quang, trấn Nghệ An), người theo ngày một đông.

Khi nhà Lê – Trịnh đưa quấn đến phía nam, lập hành cung ở Thanh Hóa năm 1546, Ngô Cảnh Hựu đưa 2.000 quân đến ra mắt vua Lê. Sau đó ông lập nhiều chiến công giúp quân Nam triều của nhà Lê vững vàng trước các cuộc tấn công của quân nhà Mạc, được phong Thái bảo Thế quận công.

Con trai ông là Ngô Phúc Tịnh nối nghiệp cha trở thành danh tướng nhà Hậu Lê, thường ở trong Phủ Chúa bàn việc, được phong Quận công.

Con trai Ngô Phúc Tịnh là Ngô Phúc Vạn là người khôi ngô, văn võ toàn tài, thông hiểu binh thư trận pháp. Ông có gần 50 năm cầm quân phụng sự qua bốn triều Vua: Lê Thế Tông, Lê Kinh Tông, Lê Thần Tông, Lê Chân Tông.

Ngô Phúc Vạn còn có công cùng dân khai hoang ruộng đất.

Năm 1823, Ngô Phúc Vạn cho xây dinh cơ trên núi Nghèn. Phía tây bắc ông lập thành một khu để phát chẩn cơm gạo cho người nghèo, sau này dân chúng gọi là trại Nhà Cơm.

Ông cũng cho mở con đường đi qua đò Nghèn (ở thị trấn Nghèn, huyện Can Lộc) đến tận phủ Kỳ Hoa (Kỳ Anh – Hà Tĩnh). Con đường này trở thành huyết mạch chính, dân chúng đi lại buôn bán tấp nập, việc thông thương khiến các trung tâm mua bán trên con đường này đông như đô hội.

Đến thời kỳ Trịnh – Nguyễn phân tranh, Ngô Phúc Vạn được cử trấn thủ nơi biên giới Nghệ An. Ông cùng với con trai là Ngô Phúc Thiêm giúp giữ yên dân chúng. Ông được phong tước Thái Bảo, sắc phong là Tào Quận công.

Năm 1652, Ngô Phúc Vạn nhận ủy thác từ chúa Trịnh Tráng, mang Kim sách lên điện Đan trì làm chủ lễ thiết triều.

Khi về già, Ngô Phúc Vạn ở quê nhà, Triều đình ban cho thực điền 2.000 mẫu ruộng từ vùng Thổ Sơn đến Thái Hà (Sơn Lộc ngày nay) gồm 18 trang trại, lại được hưởng lộc từ 18 xã, phú quý tột bậc. Tuy nhiên ông chia hầu hết bổng lộc này cho dân các xã cày cấy làm ăn.

Ông về Thái Hà (xã Sơn Lộc – Can Lộc ngày nay) lập am Phúc Quy tu Đạo, lấy pháp danh là Huân Dương Chân Nhân. Ông thông hiểu Nho, y, lý số.

Năm 2016 huyện Can Lộc, Hà Tĩnh đón nhận bằng chứng nhận Kỷ lục Việt Nam “Tôn vinh giá trị nội dung kỷ lục họ Ngô Trảo Nha – dòng họ 18 Quận công” với 3 nội sung: dòng họ có nhiều Quận công nhất với 18 vị; dòng họ có nhiều đời liên tiếp được phong tước Quận công với 8 đời (từ đời thứ 5 đến đời thứ 12); dòng họ có ba anh em ruột được phong tước Quận công cùng một ngày (đồng nhật đồng phong).

Trần Hưng

Xem thêm:

• Trương Phước: Dòng họ võ tướng công thần thời Chúa Nguyễn
• Nguyễn Gia thôn Liễu Ngạn: Dòng họ võ tướng nhiều đời bảo vệ nhà Lê

Mời xem video: