Nguyễn Đăng Giai: Vị quan được sử nhà Nguyễn dành nhiều trang ghi chép
- Trần Hưng
- •
Nguyễn Đăng Giai là một trong số ít những vị quan được sử nhà Nguyễn ghi chép rất nhiều bởi tài năng và đức độ của ông.
Nguyễn Đăng Giai người làng Phù Chánh, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình. Ông sinh trong danh gia vọng tộc, ông nội là tiến sĩ Nguyễn Đăng Hoành, cha là Hiệp biện đại học sĩ Nguyễn Đăng Tuân – thầy dạy của vua Thiệu Trị.
Thuở nhỏ Nguyễn Đăng Giai ở nhà học với cha của mình. Năm 1820, ông đỗ kỳ thi Hương và được làm ở viện Hàn Lâm, dần thăng lên chức Lang trung bộ Hộ.
Năm 1831, ông được giao làm chủ khảo trường thi Nghệ An, sau đó thì làm Bố chính xứ Thanh Ba (Thanh Hóa).
Hiến kế bảo vệ tuyến đường biển
Thời điểm này tuyến đường giao thông miền Bắc đến miền Trung là đường biển, vận chuyển lương thực cũng như nhu yếu phẩm đều theo tuyến đường này. Nhưng tuyến đường này thường bị cướp biển cũng như quân Tàu Ô chặn đánh cướp bóc, đội quân tuần biển cũng bị đánh.
Nguyễn Đăng Giai cùng Tổng đốc Đoàn Văn Tường dâng sớ trình bày về địa thế vùng biển, đề xuất phương thức bảo vệ và tuần tra tuyến đường biển, đề xuất cách đánh cướp biển. Vua ban dụ khen rằng: “Đăng Giai có kiến thức, những điều đã trình bày phần nhiều thiết thực, trúng cơ nghi” (Đại Nam liệt truyện).
Thấy ông có cao kiến phòng thủy đường bờ biển, Triều đình không cử ông làm quan ở Thanh Hóa nữa, mà làm Hộ lý quan phòng thủ bảo vệ đường biển.
Đánh bại loạn quân, giúp yên dân
Những năm mất mùa đói kém, dân chúng phải xin ăn rất nhiều, Nguyễn Đăng Giai tâu Vua xin đặt sở Dưỡng tế cứu đói. Đồng thời ông tâu Vua cho xin mở cảng và khai thác đá núi, nhằm đưa dân khó khăn đến đây làm, rồi trả tiền công cho dân chúng, giúp dân qua được giai đoạn khó khăn. Vua Minh Mạng cho rằng Nguyễn Đăng Giai lo cho dân nên khen ngợi.
Năm 1833 ở Ninh Binh có cuộc nổi loạn, Lê Duy Lương là tôn thất nhà Lê xúi dục dân chúng đánh quân Nguyễn nhằm khôi phục nhà Lê. Vua sai Nguyễn Đăng Giai cùng các tướng đến đánh dẹp thành công.
Năm 1843 thời vua Thiệu Trị, có giặc giã nổi lên ở phủ Lâm Thao, thuộc đất phủ Đoan Hùng. Vua cử ông làm Thự Tổng đốc Sơn Hưng Tuyên để đánh dẹp. Nguyễn Đăng Giai sửa đổi luật dùng binh, dựa vào đó mà trong thời gian ngắn liền dẹp được quân nổi loạn.
Nhờ có công vỗ yên dân chúng ngăn phản loạn, năm 1844, ông được Vua phong cho làm thực thụ Tổng đốc Sơn Hưng Tuyên.
Là người theo Phật gia, ông kêu gọi mọi người quyên góp tiền rồi xây dựng chùa Liên Trì vào năm 1846. Đây là ngôi chùa rất lớn gồm 36 tòa, 188 gian. Sau này dân chúng đổi tên thành chùa Quan Thượng để tưởng nhớ ông. Tiếc rằng sau này chùa bị phá hủy, ngày nay chỉ còn lại tháp chuông bên hồ Hoàn Kiếm gần phố Đinh Lễ.
Hiến kế cải cách bộ máy, bỏ lệ đi sứ cầu phong
Năm 1847 dưới thời vua Tự Đức, ông được phong tước Thự Hiệp biện đại học sĩ, được gọi về Triều làm Thượng thư Bộ Hình kiêm sung Tổng tài Quốc sử quán. Ông dâng sớ cải cách bộ máy gồm 13 điều, vua Tự Đức xem đều thấy hợp lý liền cho thi hành.
Lúc này vua Tự Đức mới lên ngôi, theo lệ Vua mới lên ngôi thường cho sứ thần sang phương bắc cầu phong. Nhưng lần này Nguyễn Đăng Giai can ngăn vua Tự Đức không nên cử sứ sang nhà Thanh, mà nên mời sứ nhà Thanh đếng bang giao tại Kinh thành Huế, như thế vừa giữ lễ vừa ít tốn kém.
Đại Nam liệt truyện ghi chép lại rằng:
“Vua cho lời nói (của ông) là phải, sai phát quốc thư đệ đạt đi. Đến khi sứ nước Thanh là Lao Sùng Quang đến Kinh, làm lễ bang giao, tình ý thỏa hợp, Vua cho Đăng Giai (là người) đầu tiên kiến nghị ra, giữ được quốc thể lắm, thưởng (cho ông) một đồng kim tiền có chữ “Long vân khế hội” và ba tấm nhiễu màu”.
Kinh lý Thanh Hóa
Năm 1849, vua Tự Đức chọn Nguyễn Đăng Giai làm Kinh lược đại sứ lĩnh Tổng đốc An Tĩnh, kiêm coi đạo Thanh Hóa. Ông cầm cờ tiết ra bắc sắp xếp bộ máy nhằm yên lòng dân.
Lúc này Thanh Hóa mất mùa, dân chúng đói kém lòng người không yên, ông xin Triều đình hoãn thu thuế đồng thời miễn các khoản thuế mà dân còn thiếu, lại xin bán thóc trong kho ra cho dân chúng. Vua Tự Đồng đồng ý cho thi hành ngay.
Nguyễn Đăng Giai đi khắp nơi xem xét tình hình, bỏ những quan tham nhũng, dùng người liêm khiết giúp dân chúng yên vui. Đại Nam liệt truyện ghi chép lại rằng:
“Đăng Giai mang cờ tiết đi xét hỏi dân tình, kinh lý châu huyện, nêu người thanh liêm tài năng, bỏ kẻ tham nhũng, tha các thuế trốn, thiếu, vỗ yên dân điêu háo, đến đấy thức ăn dùng của dân được thừa thãi, trộm cướp im lặng, đời xưa khen là thuần lương cũng không được hơn thế”.
Nhờ có công, ông được tặng thưởng một cái bài đeo bằng ngọc tốt chạm khắc hoa mai, một đồng kim tiền hạng lớn có chữ “Vạn thế vĩnh lại”.
Đánh bại loạn quân từ nhà Thanh
Năm 1851, tàn dư các cuộc nổi dây chống nhà Thanh tràn sang biên giới đến Cao Bằng và các tỉnh cướp bóc. Vua Tự Đức lại cử Nguyễn Đăng Giai ra bắc, phong làm Tổng đốc Hà Ninh (Hà Nội và Ninh Bình) kiêm sung Kinh lược sứ các tỉnh Bắc Ninh, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Cao Bằng.
Nguyễn Đăng Giai xem xét tình hình, dâng lên Vua 5 điều để chống loạn quân từ nhà Thanh sang, Vua đồng ý. Ông liền tuyển quân, sắp đặt lại bộ máy quan lại địa phương, giữ vững miền biên giới. Ông lại viết thư cho Tuần phủ Quảng Tây cùng hợp binh tiến đánh quân phản loạn. Nhờ đó mà quân của ông đánh thắng và bắt được các tướng chỉ huy Trần Trường, Hoàng Ngọc Quang, Đặc Kim Long, đám quân còn lại phải xin hàng.
Chiến thắng, Nguyễn Đăng Giai dâng sớ xin thực hiện các việc nhẳm củng cố biên giới và được Vua chấp thuận. Ông đặt các đồn ở biên giới, có thể hỗ trợ cho nhau, miễn các khoản thuế cho dân chúng ở các vùng bị quân phản loạn cướp bóc, nhờ đó mà giúp dân chúng nhanh chóng ổn định lại cuộc sống.
Nhờ công này, ông được ban thưởng 40 lạng bạc. Khi đến kỳ bình xét công lao ông lại được thưởng một kim khánh hạng lớn có chữ “Liêm bình cần cán”.
Năm 1854, Nguyễn Đăng Giai mất, ông được truy tặng hàm Thiếu bảo. Vua Tự Đức ban ban dụ rằng: “Vả người làm tội, chăm làm việc đến chết, thì sự báo đức đền công, tất có số khác. Huống chi là kẻ thế thần, đời đời làm quan trong nước, trọn ở lòng trẫm, thực nên hậu gia điển chương khen thưởng để nêu người trung tiết, chuẩn cho tặng là Thiếu bảo, tên thụy là Văn Ý.” (Đại Nam liệt truyện)
Cả cuộc đời Nguyễn Đăng Giai dẹp yên loạn đảng, mang lại yên bình cho dân chúng, có nhiều kế hay, vì thế mà ông nhiều lần được Triều đình ban thưởng. Ông là một trong số ít những vị quan được bộ quốc sử triều Nguyễn là Đại Nam thực lục, Đại Nam chính biên liệt truyện mô tả rất nhiều.
Trần Hưng
Xem thêm:
Mời xem video:
Từ khóa nhà Nguyễn
